lichtarski (196)

392    9. Przedsiębiorstwo a państwo; samorząd terytorialny i organizacje społeczne_

niania informacji na użytek organizacji społecznych i ogółu społeczeństwa; przy istnieniu konkurencji na rynku może to być okoliczność korzystna z punktu widzenia kształtowania jego wizerunku (image) w otoczeniu i umacniania jego pozycji rynkowej, o ile oczywiście informacje te będą potwierdzać wysoki poziom techniczny i jakościowy wyrobów (usług), dbałość o ochronę środowiska przyrodniczego ild. Udostępnianie natomiast informacji wskazujących na słabe strony działalności w dziedzinach objętych wrażliwością społeczną, a także ewentualna blokada takich informacji, będą kolidować z interesem rynkowym i ekonomicznym przedsiębiorstwa i podważać społeczne do niego zaufanie.

Funkcja ekonomiczna przedsiębiorstwa, wyrażająca się dążeniem do osiągnięcia ekonomicznych celów jego właściciclafi), przez niektórych tylko ekonomistów postrzegana jest jako jego funkcja podstawowa i niemal wyłączna. Na przykład M. Friedman, upatrując głównych celów przedsiębiorców i menedżerów w zwiększaniu zysku czy też udziału w rynku, a więc cdów o charakterze ekonomicznym, mc wiąże z nimi przyjmowania przez przedsiębiorstwa odpowiedzialności wobec społeczeństwa (społecznej odpowiedzialności) w szerszym wymiarze. Stwierdza bowiem, iż „istnieje tylko jeden rodzaj społecznej odpowiedzialności ze strony świata biznesu - wykorzystywać swe zasoby i podejmować działalność w celu zwiększenia własnych zysków na tyle, na ile pozostaje to w zgodzie z regułami gry. Innymi słowy angażować się w otwartą i wolną konkurencję bez podstępów i oszustw” [4, s. 127-128]. Poza odpowiedzialnością ekonomiczną wobec włai-cicieła(i) przedsiębiorstwa dostrzec tu można respektowanie odpowiedzialności społecznej (wobec społeczeństwa) jedynie w płaszczyźnie etycznej.

Jednak większość przedstawicieli nauk ekonomicznych, a w szczególności nauk o zarządzaniu, odmiennie pojmuje społeczną misję i odpowiedzialność przedsiębiorstwa Na przykład P.F. Drucker [2] w osiąganiu celów ekonomicznych m.in. w postaci: wypracowania zysku, innowacyjności, konkurencyjności czy też produkowania dóbr dostrzega nic tylko realizację interesów właścicieli, ale też przejaw społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa: odpowiedzialności wobec wielu grup społecznych związanych swoimi interesami z przedsiębiorstwem (stakeholders), w szczególności zaś wobec pracowników i ich rodzin. Omawiana tu płaszczyzna społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa, wyrażającej się tworzeniem miejsc pracy, zatrudnieniem i wynagradzaniem pracowników, produkowaniem dóbr zaspokajających (na zasadach komercyjnych) potrzeby społeczne, może być nazwana płaszczyzną ekonomiczną owej (społecznej) odpowiedzialności Po stronic społecznej zainteresowanie tą płaszczyzną odpowiedzialności rozkłada się na różne organizacje. O ile sprawami tworzenia miejsc pracy, zatrudnienia i wynagradzania zajmują się głównie organizacje związkowe^,9f to sprawy produkcji odpowiednich dóbr i ich sprzedaży stanowią domenę organizacji konsumenckich, będących emanacją rozwijającego się ruchu społecz-

” Sprawy te były przedmiotem szerszych rozważań w podrozdziale 14

nego skierowanego na ochronę praw konsumenta (zwanego konsumeryzmem [5, s. 365]). Organizacje te, o zasięgu regionalnym (lokalnym), ogólnokrajowym, a nawet międzynarodowym, uzyskują znaczną silę oddziaływania zarówno na opinię publiczną, jak i na przedsiębiorstwa, min. dzięki korzystaniu z różnego rodzaju środków społecznego komunikowania (prasa, radio, telewizja).

Zainteresowania organizacji konsumenckich, a zatem i obszar ich oddziaływania na różne sfery i aspekty funkcjonowania przedsiębiorstw, są rozległe i dotyczą głównie:

=» szeroko pojmowanych cech jakościowych produktów i usług (trwałość, niezawodność, funkcjonalność, bezpieczeństwo konsumpcji lub eksploatacji, zdrowotność, estetyka itd.),

=» cen i innych ekonomicznych warunków sprzedaży (np. system gwarancji),

=> organizacji sprzedaży i obsługi posprzedażnej (serwisu).

Problematyką o dużej (i wzrastającej) doniosłości ze społecznego punktu widzenia jest wpływ działalności przedsiębiorstw na środowisko przyrodnicze. Zwykle jest to wpływ ujemny i objawia się degradacją gleby, zanieczyszczeniem powietrza gazami i pyłami, zanieczyszczeniem wód i naruszeniem stosunków wodnych (zmiana poziomu wód gruntowych) itd.

Wpływ ten może się przejawiać nie tylko w sferze produkcji i wymiany, lecz także w sferze eksploatacji wyrobów (np. w dziedzinie motoryzacji).

Problematyka ochrony środowiska przyrodniczego leży w obszarze zainteresowania wielu różnych organizacji społecznych, szczególnie zaś pozostaje w centrum uwagi organizacji ekologicznych. Obcrwowany w ostatnich latach dynamiczny rozwój tego typu organizacji i ich aktywności w Polsce i na świecie powoduje konieczność wzmożonego reagowania przedsiębiorstw na ich postulaty dotyczące:

—    wglądu w problemy techniczne i produkcyjne oraz wysiłki podejmowane na rzecz ich rozwiązania,

—    redukcji emisji czynników degradujących środowisko itd.

Cały zakres działalności przedsiębiorstwa, skierowanej na kształtowanie jakości środowiska oraz podnoszenie ekologicznej świadomości społeczeństwa, można uznać za przejaw społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa w płaszczyźnie ekologicznej. Może się ona przejawiać m.in. w doborze asortymentu i rozmiarów produkcji, stosowanych technologii, urządzeń ograniczających emisję szkodliwych dla środowiska substancji w procesie wytwarzania i użytkowania dóbr, w prowadzeniu akcji instruktażowo-informacyjnych itd.

Wcześniej wspomniano już o możliwym i obecnym, choć w warunkach polskiej gospodarki podlegającym znacznej redukcji, obszarze aktywności przedsiębiorstw na rzecz społeczeństwa, jakim jest działalność w sferze socjalno--bytowej, zdrowotnej i kulturalno-rozrywkowej. Jest ona wyrazem przyjmowania przez przedsiębiorstwa społecznej odpowiedzialności w płaszczyźnie (ujmując