lichtarski (26)

Istota i cele przedsiębiorstwa

2.1 Przedsiębiorstwo, przedsiębiorca,

// przedsiębiorczość

Spojrzenie na relacje zachodzące w triadzie pojęciowej: przedsiębiorstwo — przedsiębiorca - przedsiębiorczość należy rozpocząć od próby przedstawienia zjawiska, jakim jest przedsiębiorstwo. Ojjrzcdsiębiorstwic możemy mówić w kategoriach: organizacyjnej, prawnej i ekonomicznej. Jako forma organizacji procesów gospodarczych ukształtowało się ono w okresie kapitalizmu, kiedy to nastąpiło definitywne oddzielenie zarobkowania od pracy w gospodarstwie domowym. W tym aspekcie O. Lange dcGniuje przedsiębiorstwo jako zespół ludzi uprawiających w sposób systematyczny działalność zarobkową [2, s. 209],

Odrębność techniczno-produkcyjna i organizacyjna przedsiębiorstwa oraz odrębność ewidencji nakładów i wyników w jednostkach pieniężnych jest podstawą traktowania go w aspekcie prawnym. Osobowość prawna (tzn. odrębność w znaczeniu prawnym) umożliwia występowanie firmy jako podmiotu obrotu cywilnego z prawem zawierania umów i zaciągania zobowiązań. Posiadanicoso-bow ości prawnej jest warunkiem koniecznym, lecz nie wystarczającym do określenia jednostki gospodarczej mianem przedsiębiorstwa. Jstola problemu polega bowiem na zależnościach między funkcjami przedsiębiorcy a funkcjami właściciela środków produkcji" [1, s. 74], „Aspektem konstytuującym jednostkę gospodarczą jako przedsiębiorstwo jest aspekt ekonomiczny będący w ścisłym związku z ukształtowaną w gospodarce kapitalistycznej kategorią przedsiębiorcy -właściciela zasobów potrzebnych do prowadzenia danego rodzaju działalności i prowadzącej tę działalność przy pomocy pracowników najemnych na swój rachunek i na swoje ryzyko według własnego uznania" [1, s. 72; 3, a. 264].

W tym ujęciu nacisk zostaje położony na działania jednopodmiotowe, przypisywane właścicielowi środków produkcji, którego decyzje wprawiają w ruch zespół ludzi zorganizowanych w przedsiębiorstwo (aspekt organizacyjny). We wczesnym kapitalizmie przedsiębiorcą jest aktywny właściciel środków produkcji. Sytuacja ulega zmianie, gdy następuje oddzielenie własności od zarządzania, co powoduje pojawienie się grupy najemnych menedżerów (zarządców). Kogo należałoby więc nazwać przedsiębiorcą?

Począwszy od R Canlillona, który pierwszy zastosował nazwę „przedsiębiorca". wszyscy zgodni są co do tego, że spełnia on istotne funkcje organizatora produkcji, tzn. łączenia i kombinowania różnych przedmiotów i różnych sił będących w zasięgu naszego oddziaływania [4, s. 61]. W szczególności zaś. opierając się na tezach J. Schumpetera, za przedsiębiorcę należy uznać tego, kto:

=»• tworzy przedsiębiorstwo,

=» wprowadza postęp techniczny,

*» wprowadza nowe wyroby,

*» zdobywa nowe rynki zbytu,

=* podejmuje decyzje organizacyjne dotyczące połączeń produktów itp.

Wyliczone tu umiejętności stanowią specyfikację cech umożliwiających realizację funkcji przedsiębiorcy, a zatem - również przedsiębiorczości. „Cechy te nie są jednoznacznie określone, nic ulega jednak wątpliwości, że potocznie określa się przez nie człowieka aktywnego, twórczego, inteligentnego oraz skłonnego do działania w warunkach niepewności. Mogą one przejawiać się w różnych dziedzinach działalności ludzkiej, jednak w działalności gospodarczej nabrały szczególnego znaczenia. W gospodarce kapitalistycznej przetrwanie i postęp przedsiębiorstwa zostały bowiem decydująco uzależnione od działalności jednostki przedsiębiorczej. Stwierdzenie to odnosi się do istnienia przedsiębiorstwa jako kategorii ekonomicznej. W stosunku natomiast do konkretnych przedsiębiorstw przedsiębiorczość nie gwarantuje przetrwania, jeżeli nic zostanie zdyskontowana przez rozwagę, wyobraźnię, przewidywanie oraz wariantowość w rozwiązywaniu problemów, a więc przez zespół cech, które są niezbędne do minimalizowania skutków działań niepewnych" [1, s. 72], a które należałoby określić wspólnym mianem przezorności.

Właściciel środków produkcji, który dzięki swojej przedsiębiorczości zarówno tworzy przedsiębiorstwo, jak i nim zarządza, jest przedsiębiorcą. W sytuacji oddzielenia funkcji zarządzania od własności, a także gdy prawa własności dotyczą instytucji państwa, podana tu charakterystyka przedsiębiorcy i przedsiębiorczości nic pozwala na jednoznaczne wskazanie przedsiębiorcy. Spośród wymienionych uprzednio funkcji przedsiębiorcy należy poszukiwać najważniejszej. stanowiącej o jego istocie. Taką funkcją wydaje się ..funkcja tworzenia nowych kombinacji produkcyjnych [...]. Po dokonaniu nowej kombinacji kończy się najbardziej istotna funkcja przedsiębiorcy. [...] Zadanie kombinowania czynników produkcji, gdy ma zastosowanie do bieżącej administracji pracującego przedsiębiorstwa, staje się niczym więcej jak codzienną rutyną zarządzania. [...] Od tego momentu wystarczy zwykły kierownik produkcji lub zarządca, nie są zaś potrzebne zdolności kreatywne innowatora" [4, s. 62].

Przyjmując za główną cechę przedsiębiorcy dokonywanie nowatorskiej kombinacji czynników produkcji, w odniesieniu do współczesnego przedsiębiorstwa należy zwrócić uwagę na złożoność zjawisk w tym względzie. W spółkach