lichtarski (45)

90 3. Formy prąyrao-otgłnkacyjoe pncdłjębiontw i Ich prrekłzukenił

przez trafne lub nietrafne decyzje gospodarcze. Błędy w zarządzaniu o stosunkowo łatwym do określenia wpływie są też dosyć różne, poczynając od bieżącej niegospodarności, poprzez niedostatki przedsiębiorczości, nieumiejętność znalezienia sobie miejsca na rynku, aż po aktywność zbyt ryzykowną (błędy w przewidywaniu warunków funkcjonowania, porywanie się na zamierzenia ponad siły itp.). Zatem „upadki" zdarzają się zarówno przedsiębiorstwom niegospodarnym i zbyt mało przedsiębiorczym, jak i nadmiernie, nierozważnie przedsiębiorczym, zwłaszcza gdy ta nierozważność zbiega się z obniżonym generowaniem gotówki ze starej działalności Groźba popadnięcia w stan krytyczny jest więc bardzo ważnym czynnikiem skłaniającym do gospodarności i utrzymującym przedsiębiorczość w rozsądnych granicach.

Zagrożenie bytu przedsiębiorstwa w razie wystąpienia wad gospodarności lub przedsiębiorczości jest stopniowalne, a zatem w rozwoju przedsiębiorstwa może się pojawić wiele stanów krytycznych. Można mianowicie wyróżnić postępowanie naprawcze, połączenia, podziały lub likwidację, nie dopuszczające do prawdopodobnej upadłości postępowanie układowe i układ z wierzycielami, gdy już zaistnieją warunki do ogłoszenia upadłości, wreszcie upadłość. Wymienione tu stadia łączenia, podziału, likwidacji i upadłości są niezbędne w sensie makroekonomicznym, oznaczają bowiem efektywnościową selekcję jednostek słabych.

Postępowanie naprawcze wszczyna się, gdy wystąpią pierwsze poważne objawy zagrożenia bytu przedsiębiorstwa, np. odmowa kredytowania przez bank. wyraźne pogarszanie się wyników ekonomicznych, kurczenie się rynku czy zużycie ekonomiczne wyrobów. Ma ono charakter zespołu przedsięwzięć, które mają na celu zlikwidowanie przyczyn zagrożenia - w praktyce często takie postępowanie usuwa jedynie skutki zagrożeń i nieprawidłowości W latach osiemdziesiątych w polskich przedsiębiorstwach bardzo wiele programów naprawczych zakładało uzyskanie ulg podatkowych lub dotacji, a w latach dziewięćdziesiątych szczególnie liczy się na ustępstwa wierzycieli i spieniężanie zbędnego majątku. Tylko niewielka część programów zawiera konkretne zamiary rewizji asortymentu, poprawy jakości, zakłada podjęcie działań marketingowych, przyspieszenie wdrożenia nowej techniki, poszukiwanie możliwości pełniejszego wykorzystania zapasów itp. Ulgi podatkowe czy ustępstwa wierzycieli mogą jedynie odsunąć (i to na krótko) perspektywę upadłości Prawidłowe postępowanie naprawcze powinno mieć natomiast charakter gruntownej restrukturyzacji, modernizacji lub innych przedsięwzięć, choć jego treść zależy oczywiście od charakteru zagrożenia, jego przyczyn i możliwości przedsiębiorstwa. W razie poważnych i wielostronnych zagrożeń należy gruntownie przemyśleć podstawowe założenia gospodarcze („pomysł na biznes"), podobnie jak wtedy, gdy zamierza się utworzyć przedsiębiorstwo.

Treść i szansa powodzenia programu naprawczego w istotnym stopniu zależą od momentu podjęcia działań (w stosunku do stadiów przedstawionych cykli).

91

3-4 Urdrawiłnie. upadło# i likwidacja pcmdńftoiontwa

lm reakcja jest szybsza, tym więcej zyskuje się czasu na podejmowanie działań eliminujących przyczyny kryzysu. Zwykłe też stan finansów przedsiębiorstwa nie wyklucza jeszcze przeznaczenia własnych środków łub uzyskania kredytu na finansowanie niezbędnych przedsięwzięć. Reakcja zbyt późna nie daje takich możliwości i trzeba stawiać bardziej na rozpaczliwe ratowanie się poprzez nakłanianie wierzycieli do ustępstw i wyprzedaż majątku. Daje to niewielką szansę powodzenia — i to tylko wtedy, gdy uzyskane środki korzystnie zainwestuje się w działania eliminujące przyczyny kryzysu, a nie przeznaczy na leczenie objawowe w rodzaju podtrzymywania zatrudnienia i płac.

Szczególne uregulowania dotyczą postępowania naprawczego w polskich przedsiębiorstwach państwowych. Zarządza je organ założycielski, który też ustanawia zarząd komisaryczny nad przedsiębiorstwem.

Pomoc państwa przedsiębiorstwom zagrożonym upadłością jest zjawiskiem spotykanym nie tylko w Polsce i dotyczy nie tylko przedsiębiorstw państwowych, nie jest wreszcie obarczona wyłącznic wadami; wynika ściśle z zasad polityki gospodarczej państwa i może nastąpić, jeśli przewidziano w niej pewien zakres interwencjonizmu państwowego. Pomoc taka ma przede wszystkim nic dopuścić do nadmiernych wahań koniunktury i żywiołowego kształtowania się niebezpiecznych tendencji, np. upadłości lawinowych, gdy niewypłacalność jednego przedsiębiorstwa wywołuje niewypłacalność wielu innych. Rzadkością jednak jest bezpośrednie zasilanie przedsiębiorstw (dotacje przedmiotowe i podmiotowe, ulgi podatkowe czy przejmowanie przez państwo długów konkretnych przedsiębiorstw). Najczęściej stosuje się gwarancje i poręczenia kredytowe, a jeśli już kieruje się do przedsiębiorstw pewne sumy, to zwykle w ramach programów umacniania niektórych kierunków działalności przemysłowej [7, s. 80-108]. Chodzi więc przede wszystkim o stwarzanie szans i wspomaganie startu, a nie o zasilanie w miarę potrzeby. Pomoc taka dotyczy głównie przedsiębiorstw małych i średnich, które zwykle bardziej od dużych są zagrożone eliminacją ze względu na swój potencjał i miejsce na rynku.

Jeśli postępowanie naprawcze kończy się niepowodzeniem, czyli zagrożenie nic zostaje zlikwidowane, to bardzo często dochodzi do łączenia przedsiębiorstw (w tym do łączenia kapitałowego na zasadzie wykupu akcji) lub do likwidacji. Rzadziej zdarza się podział przedsiębiorstwa, np. jeśli jego zagrożenie wynika z trudności w zarządzaniu. Warunki upadłości przedsiębiorstw posiadających osobowość prawną powstają natomiast dopiero wówczas, gdy majątek przedsiębiorstwa nie gwarantuje spłaty jego długów. Wystarczającym warunkiem ogłoszenia upadłości przedsiębiorstw nie posiadających osobowości prawnej jest trwałe zaprzestanie płacenia długów, nic ma w nich bowiem prawnego wydzielenia majątku i warunków do rzetelnej oceny jego wartości

Likwidacja - podobnie jak wykupienie przedsiębiorstwa przez inne, fuzja czy podział - nie musi się wiązać wyłącznie z zagrożeniem upadłością. Likwidacje, zwłaszcza przedsiębiorstw małych, są w krajach wysoko rozwiniętych zjawiskiem