Liryka pozytywistów1

POZYTYWIZM

I7.Liryka pozytywistów( na podstawie hasła ze Słownika XIX i XX w.)

• W programach i krytyce

Stosunek pozytywistów do liryki i liryzmu był sceptyczny .Sceptycyzm wynikał z ich programowego zaufania do mimetyzmu, obiektywizmu i uprzywilejowania prozy w hierarchii gatunków literackich. Liryka kojarzyła się z ucieczką od obowiązku społecznego w sferę marzenia i uczuciowości odbierającej szansę trzeźwego widzenia świata. Niechęć do poezji wyraża się ostro zwłaszcza w pierwszymlO- leciu postyczniowym, gdy toczono walkę o utylitamość literatury. Np. młoda Orzeszkowa w 1 iitnrh n literaturze (1873) zarzucała poetom subiektywizm, wyniosłość w traktowaniu problemów codzienności i stronienie od rzeczywistych doświadczeń ludzkich.

W fazie dojrzałego pozytywizmu atmosfera wokół liryki zelżała, a nawet zaczęto zachęcać do jej uprawiania, choć zazwyczaj z ostrzeżeniami przed „ egoizmem” i przed wzlotami „nad poziomy”.

U schyłku pozytywizmu nastał dla liryki czas nowej szansy. Śmielej upominała się o jej prawa Konopnicka ( O Adamie Asnyku słów kilka, 1897), która jednocześnie przywracała nowy blask tradycji romantycznej, stając się orędowniczką i szansą aktualności nieprzemijającej

0    Mickiewiczowskiej „ Odzie do młodości", 1890. Ta rehabilitacja romantyzmu i szansa wskrzeszenia jego tradycji lirycznej realizowała się jednak wyraźnie kosztem pozytywizmu i prowadziła do jego destrukcji.

• W twórczości pozytywistów -pozostawała w cieniu prozy powieściowej

-usytuowana pomiędzy trwaniem „czaru” romantycznego a wymogami obiektywizmu i „uspołecznienia”(Asnyk- najbardziej utalentowany liryk epoki- jego twórczość uważa się za poezję kompromisu pomiędzy romantyzmem a pozytywizmem)

1    faza pozytywizmu:

I. Poezja programowa- była rodzajem liryczno- retorycznej publicystyki, z reguły zawierającej treści polemiczne w stosunku do tak lub inaczej ujmowanego spadku po przeszłości. Najczęściej miała postać:

a) .apelu    ■ ‘

np.W. Stroka: Precz z marzeniami! (1864)

J.    Ochorowicz: Naprzód! (1872)

S. Grudziński:Do p. Marii 5\..(1873)

A. Asnyk: Dzisiejszym idealistom(\$l7); Do młodych (1880)

b) . wypowiedzi zbiorowej

np.W. Engestróm: Jeszcze Polska nie zginąla( 1871)

S. Grudziński: Bohaterstwopracy{\il3)

W. Zagórski: Nam już robić głupstw nie wolno{ 1877)

Konwencja liryki zbiorowej( chóralnej) zadomowiła się mocno w epoce, obsługując różne odcienie ideowe i odmiany tematyczne pieśni mobilizującej do pracy i działania społecznego(np.liczne utwory Konopnickiej) oraz wykraczające poza ideologię pozytywistyczną pieśni rewolucyjne socjalistów(np. Czerwony sztandar B. Czerwieńskiego). W pieśniach tych odzywała się lekcja retoryki romantycznej poezji buntowniczej.

II faza pozytywizmu:

1.Liryka medytacji o zagadnieniach ideowych, światopoglądowych i filozoficznych. Są w niej echa myśli wielkich romantyków( Słowackiego, Krasickiego),nie ma śladu myśli Norwida- pozytywiści nie cenili jego twórczości.

W tym typie liryki poeta przyjmował rolę myśliciela i nauczyciela, podporządkowując celom intelektualnym metaforę i wystrzegając się subiektywizmu.