Maśliński4992

Wykazany został również udział HPV w rozwoju raka szyjki macicy. Występujące w lej grupie wirusy pofyoma i wirus SV*o są rozpowszechnione w przyrodzie, wywołują w bardzo krótkim czasie różne typy nowotworów po wprowadzeniu ich noworodkom mysim lub chomiczym.

3.    Grupa Papowa typ B - bardzo wiele guzów nowotworowych ludzi jest „zainfekowanych* tymi wirusami Są to wirusy latentne, są wydalane w dużych ilościach w moczu choiydj w stanach immunosupresji. Ich znaczenie nie zostało w pełni poznane.

4.    Grupa adenowirusów - ich znaczenie w patologii nowotworów człowieka również nie zostało wyjaśnione. Interesująca jest zdolność niektórych typów tych wirusów, wyizolowanych od człowieka, do wywoływania u gryzoni licznych nowotworów (mięsaki i raki)

5.    Grupa Herpes (opryszczki), wirusów znanych pod nazwą Humań Herpes Wiruses (HH\ j które najprawdopodobniej są związane z rozwojem chłoniaka Burkitta oraz z rakiem jamy nosowo-gardłowej, a być może również z rakiem szyjki macicy. W 1964 r. Epsteio i Barr wyizolowali wirus (EBV), który morfologicznie jest identyczny z innymi typami HH V i wywołuje transformację limfocytów m vitro. Wirus EBV jest obecny u prawie 90% ludności, a badania epidemiologiczne nad endemicznym występowaniem raka jamy nosowo-gardłowej na Dalekim Wschodzie potwierdzają podejrzenie jego udziału w powstawaniu tego raka.

Wydaje się jednak, iż oprócz wirusów jeszcze inne czynniki odgrywają rolę w procesie rakowacenia, m.in. czynniki środowiskowe, takie jak palenie papierosów, niedożywienie, zapalenia i zaburzenia hormonalne, a także genetyczne i immunologiczne. Wysuwana jest m.in. następująca koncepcja etiopatogenezy chłoniaka Burkitta. Guz ten występuje endemicznie w równikowej Afryce, na terenach, na których malaria również występuje endemicznie. To może sugerować, iż immunosupresja pojawiająca się w przebiegu malarii ułatwia ujawnienie się utajonej infekcji wirusem EBV, który z kolei powoduje trans-lokacje chromosomów ze zmianą lokalizacji onkogenu c-myc, a w rezultacie proliferację nowotworową komórek B (zob. podrozdz. „Genetyczne podstawy i koncepcje procesu rakowacenia”).

6.    Grupa Pai (ospy) - jeden wirus z tej grupy znany jest od dawna jako czynnik wywołujący brodawki skórne (molluscum contagiosum).

—— Wirusy onkoma - retrowirusy 1. Retrowirusy B, C, D:

-jednym z najlepiej poznanych jest wirus grupy B wywołujący raka sutka u myszy (Mouse Mammary Tumor Wirus - MMTV); jest przenoszony z mlekiem matek na potomstwo w tych szczepach myszy, które wytwarzają ten wirus,

-    grupa wirusów C obejmuje liczne przykłady złośliwych nowotworów układu limfa-tycznego u wielu zwierząt,

-    grupa retrowirusów D obejmuje wirusy o istotnym znaczeniu dla onkogenezy u człowieka, charakteryzuje je wyraźny limfotropizm, m.in. zostały wyizolowane z białaczki T-komórkowej (Humań T-ceU Lymphotropic Wiruses - HTLV); HTLV-I występuje u dorosłych chorych na białaczkę - rola wirusa jest niepewna, HTLV-II został wyizolowany dotychczas tylko u człowieka i wyższych małp, HTLV-II1 - wykryty przez Montagniera w 1984 r. (nazwany przez niego LA V - Lymphadenopathy Wirus) - okazał się czynnikiem wywołującym nabyty zespół niedoboru immunologicznego (ang. Ac-ąuired Immune Deficiency Syndrome - AIDS), dlatego nazywa się go wirusem niedoboru immunologicznego (ang. Humań Immunodeficiency Wirus - HIV).

Wszystkie te wirusy zakażają limfocyty T, o ekspresji antygenu CD4 (limfocyty pomocnicze). Wśród chorych na AIDS występują w wysokim odsetku niektóre nowotwory złośliwe, przede wszystkim mięsak Kaposiego (ok. 25% chorych na AIDS - wg statystyk z USA), także nowotwory układu limfatycznego flymphoma B-cellulare). Wprawdzie nie znaleziono dowodów, iż HIV wywołuje bezpośrednio transformację nowotworową, to jednak przeprowadzone badania w hodowlach tkankowych zakażonych tym wirusem wykazały, iż komórki w hodowli produkują cytokiny (bFGF, tj. wzrostowy czynnik fibroblastów, oraz interleukiny: IL-lj? i IL-6) zdolne do podtrzy-

mywania stałego wzrostu hodowli. Odkryto również, iż u myszy posiadających charak-terystyczny dla HIV gen (tat), pojawiają się guzy skóry o typie mięsaka Kaposiego. Istotnym czynnikiem w onkogenezie in vivo związanej z HIV jest immunosupresja i wtórne uruchomienie opisanych wyżej mechanizmów powstawania w późnych okresach AIDS chłoniaków lub innych złośliwych nowotworów (Levine, 1991).

Stwierdzenie, iż retrowirusy są istotnym czynnikiem w rozwoju białaczki lim-fatycznej (typu T-komórkowego), a także czynnikiem etiologicznym AIDS u człowieka, otworzyło nowe perspektywy w terapii nowotworów. Obecnie na całym świecie są prowadzone intensywne prace nad udoskonaloną formą szczepionki przeciw tym wirusom. Jej wyprodukowanie i możliwość powszechnego zastosowania będzie bezprecedensowym sposobem profilaktycznych działań w odniesieniu do tego typu nowotworów ludzi.

—-- INNE CZYNNIKI BIOLOGICZNE

W powstawaniu nowotworów rozważany jest również udział bakterii, grzybów i pasożytów. Bierze się pod uwagę bezpośredni lub częściej pośredni wpływ na karcynogenezę przez ich biologiczne produkty. Przykładem może być aflatoksyna BI, która jest metabolitem grzyba Aspergillus fląyus i ma zdolność łączenia się z DNA komórki w obecności jonów Mg²"⁴. Pośredni udział bakterii wiąże się z ich oddziaływaniem zapalno-zwyrodnieniowym oraz indukcją mediatorów, jak to występuje w infekcji Helicobacter pylon. Przewlekłe zakażenie tą bakterią prowadzi m.in. do monoklonalnego rozplemu limfocytów i rozwoju chłoniaka, który może ulec regresji po wyleczeniu infekcji. Ponadto stwierdzono, iż obecność Helicobacter pylon w żołądku przyczynia się do powstania zmian zanikowych i metaplastycznych błony śluzowej żołądka, które mogą się rozwinąć w kierunku zmian przedrakowych. Dlatego infekcję Helicobacter pylon uznano za „karcynogenny czynnik w stopniu I” w raku żołądka (IARC, 1994), choć wyniki obserwacji klinicznych są niejednoznaczne.

Wśród pasożytów najdawniej opisywany jest związek bilharcjozy (łac. Schis-tosoma haematobium) z rakiem pęcherza u ludzi.

—    PROMIENIOWANIE I KARCYNOGENEZA

—    ŹRÓDŁA PROMIENIOWANIA

Dwa główne źródła promieniowania, z którymi stykamy się na co dzień, tj. promieniowanie jonizujące i świetlne, mogą być przyczyną transformacji nowotworowej zarówno in vitro, jak i in vivo. Z doświadczeń przeprowadzonych na wielu gatunkach zwierząt okazało się, że istnieją wyraźne różnice gatunkowe odnośnie do wrażliwości na promieniowanie, a także podatności na transformację.

W patologii ludzkiej brane są pod uwagę następujące źródła promieniowania:

a)    niewielki poziom promieniowania jonizującego występuje w naturalnym środowisku człowieka jako promieniowanie z ziemi (tła), a źródłem promieniowania długofalowego są promienie słoneczne,

b)    zawodowe narażenia na promieniowanie, np. radiolodzy (raki skóry), górnicy rud uranowych (raki płuc),

c)    zastosowanie promieniowania w celach leczniczych bądź diagnostycznych (badania radiologiczne),

d)    promieniowanie w wyniku wypadku, np. awarie elektrowni atomowych,

e)    wybuchy bomb atomowych, poligony nuklearne itp.

959