mity020 (2)

42 Aszkanaz

„matką grodów ruskich". Ponieważ pisarz arabski al-Masudi (zm. 956) w dziele Złote łąki jako „pierwsze [najważniejsze? najbardziej wysunięte na wschód? - J. S.] z państw słowiańskich" wymienił „państwo ad-Dir", niektórzy uczeni uważają, że Askold i Dir nie rządzili, jak chce tradycja staroruska, łącznie (istotnie, współrządy dwóch władców byłyby wyjątkiem na Rusi), lecz jeden po drugim i dopiero tradycja ludowa lub uczone pióro latopisarza uczyniły z nich braci.

Aszkanaz - postać biblijna (Rdz 10, 3), rzekomy protoplasta Słowian. W Księdze Rodzaju Aszkanaz jest wymieniony jako pierwszy (obok Rifata i Togarmy) z trzech synów Gomera, najstarszego syna -» Jafeta. Według tradycji od Aszkanaza mieli pochodzić Sarmaci, od nich z kolei - niektóre ludy starożytnej Italii (np. Latynowie; zob. Długosz, s. 86). Według niemieckiego autora Alberta Krantza (pocz. XVI w.) Aszkanaz był identyczny z Tuiskonem (Tuistonem), który w mitologii germańskiej (zob. Tacyt, Germania, c. 2) był ojcem Mannu-sa, który to Mannus z kolei miał mieć trzech synów - protoplastów ludów: Ingewonów, Istewonów i Hermi(n)onów. Ponieważ Tuiskon uważany był za pierworodnego syna Jafeta, Gomer i jego potomstwo w tym ujęciu tracili nieco na starszeństwie. W przeciwieństwie do Tacyta Krantz szczodrze obdarzył Mannusa jedenastoma synami: Mannusem (młodszym), Ingewonem, Istewonem, Herminonem, Marsem, Gabriwiuszem, Swewem, Wandalem, Hunnem, Herkulesem i Teu-tonem. Od -» Wandala, brata Teutona, zgodnie z wcześniejszą tradycją znaną także wśród Słowian, wyprowadzał Krantz Słowian. W Polsce teoria ta nie była szerzej znana. Austriacki uczony Wolfgang Lazius (1514-1565) „poprawił" tekst Biblii, przyjmując, że Tuiskon nie był synem, lecz bratem Jafeta. Tuiskona z Aszkanazem identyfikował również historyk morawski Tomasz Peszina (1629-1680).

Attyla - władca i założyciel imperium Hunów (434-453), przez współczesnych nazywany „biczem Bożym". Jego postać i czyny odbiły się szerokim echem nie tylko w źródłach rzymskich i bizantyjskich, lecz również w tradycji ludów germańskich uwiecznionej w eposach o —» Walterze i Helgundzie, Dytryku z Berna i o upadku królestwa Burgundów (Pieśń o Nibelungach, pieśni o Atli), które rozpowszechniły się także poza kraje germańskie (istniały wersje hiszpańska, starofrancuska, węgierska, celtycka i in.). W sadze o Dytryku z Berna (Thidrekssa-ga), powstałej w połowie XIII w. w Norwegii (prototypem jej bohatera jest historyczny władca Rzymian i Ostrogotów Teodoryk Wielki, panujący w Italii w latach 493-526), Attyla występuje jako syn króla fryzyjskiego Osida, zdobywa panowanie nad krajem Hunów (Huna-lant), usytuowanym nie w Panonii, lecz w Niemczech północno-zachodnich (stolica Soest w Westfalii), wchodzi jednak tym samym w konflikt z królem Wieletów (Wiltzen) i Rusów Osantrixem (zob. Osserich), który kraj ten uważa za dziedzictwo swojej żony. Córka Osantrixa Erka zostaje uprowadzona i poślubiona Attyli. Przy pomocy Dytryka Attyla zwycięża Wieletów i Rusów, co prowadzi do śmierci Osantrixa w oblężonym przez wrogów Brandinaburgu ^Brandenburg). W jednym z epizodów tzw. sagi o Wieletach (Wiltzensaga), stanowiącej część Thidrekssagi, mowa jest o ich protoplaście, potężnym królu Wilcinusie, który spustoszył Polskę i dotarł do Holmgardu, stolicy Rusi, a panowaniem objął także Węgry i Grecję. Następcą Wil-cinusa został jego lennik, król Rusi Hertnit, a po nim królem został właśnie Osantrix. Poślubił on córkę Milasa, króla Hunów, który wyznaczył go na swojego następcę. Kraj Hunów zajął jednak, jak wiemy, Attyla. W dalszej części poematu Attyla wyprawia się na Ruś i walczy z jej władcą Waldemarem (=Włodzimierzem?). „Wiltzensaga upamiętnia walki Sasów przeciw Słowianom połabskim, które toczyły się między X a XII w. Hunowie występują w niej w roli Sasów i traktowani są jako swoi przez narratora nie orientującego się, że w rzeczywistości nie byli oni Germanami" (R. Grzesik, częściowo za A. Heus-lerem). W Pieśni o Nibelungach (XIII w.) Attyla występuje pod imieniem Etzel. Jego państwo zostało zlokalizowane poprawnie - w Panonii. Słowianie występują epizodycznie wśród ludów składających hołd Krymhildzie, nowej żonie Etzela: „Rusów (Riuzen) oraz Greków (Krie-chen) przybyło już niemało I Polaków (Poelan) i Wołochów (Vla-chen) wielu też widziano I (...) Z kraju Kijowskiego niejeden mąż się zjawił, i Też dzicy Pieczyngowie (...)" (XXII, w. 1339 nn., przekł. A. Lam).

Począwszy od X w. upowszechnia się przekonanie, że Hunowie byli bezpośrednimi przodkami Węgrów. Pogląd ten średniowieczna historiografia węgierska najpierw odrzucała, od XIII w. jednak akceptowała. Postać Attyli myliła się niekiedy z postacią —> Arpada, np. u Popa Duklanina (poł. XII w.), który kazał Attyli najeżdżać posiadło-