9

w cyklu, ponieważ kontekstowe nawiązania mogą zachodzić w całym dorobku pisarza. Interpretację Nauki Tuwima z Czwartego tomu wierszy ułatwia wiersz Nad Cezarem z tomu Słowa we krwi. Z takiego zestawienia wynika jasno, że w Nauce melancholijne poczucie zbędności dotyczy tylko przedmiotów przyrodniczych i ścisłych, a nie wszystkiego, czym poetę karmiła szkoła.

b)    Okoliczności powstania

Również jako rekonesans traktujemy próbę ustalenia okoliczności powstania utworu. Szukać będziemy wiadomości istotnych dla jego genezy i problematyki, przy czym „istotnych” znaczy takich, które coś wnoszą do rozumienia tekstu, bo nie jest naszym zadaniem kreślenie życiorysu twórcy albo panoramy epoki.

Przy odrobinie taktu i rozsądku ze strony komentatora interpretacja biograficzna i historyczna nie musi przesłaniać innych odczytań tekstu. Może je wzbogacać. Pozostając przy naszych przykładach: wymaga jej fragment Świata zepsutego, a byłaby zbędna przy słownych zapasach Papkina z Rejentem.

c)    Tradycja literacka

W szkolnych warunkach, a tym bardziej przy eksplikacji, wiązanie tekstu z tradycją literacką jest z konieczności ograniczone potrzebą znaczeniowej interpretacji jego składników i potrzebą szkicowania tła porównawczego, które umożliwia uchwycenie w tekście tego właśnie, czego z tradycji nie da się wyprowadzić.¹

Oto kilka przykładowych pytań, które z myślą o tych potrzebach można sobie postawić:

—    czy nasz tekst ma jakiś pierwowzór (pierwowzory), a sam zasługuje na miano przekładu, przeróbki, naśladownictwa lub polemicznej repliki?

—    czy odwołuje się do tradycyjnych toposów, do motywów wędrownych, stanowiących wspólne dobro literatury, czy też jegO' Unmlyku odznacza się (względną) oryginalnością?

czy odsyła do innych tekstów przez takie zabiegi, jak cytat !tłl> nlu/ju?

w jakim pozostaje stosunku do norm i wartości postulowanych przez takie historyczne całości, jak: gatunek, poetyka, styl •póki, ideologia, prąd umysłowy czy kierunek filozoficzny?

Tc i podobne pytania dotyczą pola kulturowych odniesień, które zostały w tekst wpisane przez twórcę i dzięki którym dzieło |H/ywoluje pewien wycinek tradycji, będący warunkiem jego od-vftyliiniu.² Pole to można nazwać tradycją przywołaną — stanowi ona część macierzystego kontekstu dzieła. Ale miejsce dzieła w filtratu rzc określa też tradycja odbioru, czyli odniesienia do pól kulturo wycii zmieniających się w toku jego recepcji. Również i te od-nlcuicnia warto uwzględnić w interpretacji naszego tekstu. Będziemy więc pytali o czytelnicze reakcje, opinie krytyki i inne świadectwa jego odbioru — naśladownictwa, przeróbki, repliki, przekłady.

Szczegółowe studium tekstu

Ogólne rozeznanie w znaczeniach, uczłonowaniu i kontekstach Mimowi podstawę jakby roboczego odczytania tekstu, po którym dopiero nastąpi szczegółowe studium.^{3 4} W jego przebiegu można wyróżnić fazę metodycznego rozbioru i fazę hermeneutycznej syntezy, ⁵ która będzie podsumowaniem wyników wstępnej lektury, poszukiwań kontekstowych oraz metodycznego rozbioru. Wszystko to powinno umożliwić sformułowanie tezy interpretacyjnej, którą /decydujemy się przyjąć i uzasadniać w eksplikacji. Całe zaś studium

1

O pojęciu tradycji literackiej: M. Głowiński Tradycja literacka—próba zarysowania problematyki. W: Problemy teorii literatury. Red. H. Markiewicz. Wrocław 1967; J. Sławiński O problemach sztuki interpretacji. W: Liryka polska, op. cit.; O tradycji literackiej jako przedmiocie nauczania: M. Głowiński Szkolna historia literatury: wprowadzenie w tradycję. W: Olimpiada..., op. cit. O tradycji jako kontekście interpretacyjnym: J. Sławiński O problemach... Jw., oraz Analiza, interpretacja i wartościowanie dzieła literackiego. W: Problemy metodologiczne współczesnego literaturoznawstwa. Red. H. Markiewicz i J. Sławiński, Warszawa 1976.

2

   Są to sprawy w dydaktyce o tyle ważne, że kulturowe odniesienia stanowią Mną / barier w uczniowskim odbiorze utworu literackiego. Pisze o tym Z. Uryga Odbiór Utyki u* klasach maturalnych. Warszawa—Kraków 1982.

3

   Oprócz wymienionych już opracowań na temat analizy i interpretacji dziel o szczegółowym studium tekstu nawiązują do prac: S. Sawicki Uwagi o analizie

mw,tu literackiego. W: Problemy teorii literatury. Red. H. Markiewicz. Wrocław 1967 <11,1 / Interpretacja dzieła. Red. M. Czerwiński. Warszawa 1987.

4

   Hermeneutyka to inaczej sztuka interpretacji pojedynczego dzieła. Por. też

5

M Jiuiion Hermeneutyka. „Teksty” 1972, nr 2; H. Markiewicz Interpretacja semantyczno ... op. cit.