skuteczność wych i jej diagnozowanie

mogą zachodzić różnice spowodowane tym, że jeden uczeń był na lekcji częściej odpytywany, drugi rzadziej, jeden otrzymał ocenę bardzo dobrą, drugi niedostateczną, jeden siedział w pierwszej ławce, drugi w ostatniej.

Obiektywne sytuacje dzieci należących do jednej rodziny są ■wyznaczone przez wspólny dla niej układ bodźców związanych z miejscem zamieszkania, zachodzeniem określonych zdarzeń, uczestniczeniem w nich tych samych osób. Subiektywne sytuacje poszczególnych dzieci mogą być jednak różne wskutek odmiennych zadań wykonywanych przez nie w rodzinie lub różnych postaw emocjonalnych przejawianych wobec nich przez rodziców.

Sytuacje ulegają stałym zmianom, co powoduje również zmiany w wykonywanych w nich czynnościach oraz w przyporządkowanych im formach działania. Nie wyklucza to istnienia względnie trwałych cech; sprawiają one, że jednostka w różnych sytuacjach zachowuje się w podobny sposób.

Istnieją różne sytuacje.¹ Można wśród nich wyodrębnić sytuacje sprzyjające i niesprzyjające. Sytuację sprzyjającą tworzy układ warunków zapewniających pomyślne wykonanie zadania. W sytuacji niesprzyjającej jest to niemożliwe lub wymaga ponoszenia nadmiernych kosztów. Mogą nimi być konieczność włożenia w wykonywane czynności nadmiernego wysiłku, zrezygnowania z wypoczynku, osiągnięcie zamierzonego celu kosztem pogorszenia się stanu zdrowia.

Można ponadto wyróżnić sytuacje optymalne, normalne i trudne. Sytuacja optymalna jest szczególnie korzystna dla realizowanych w niej zadań, umożliwia uzyskanie wysokiego poziomu wykonywanych czynności. W sytuacji optymalnej znajduje się uczeń przygotowujący się do egzaminu, który wykazuje wysoką sprawność umysłową, posiada w domu własny pokój, gdzie bez przeszkód może się uczyć, dysponuje niezbędnymi pomocami naukowymi, rodzice mogą mu pomóc przy odrabianiu szczególnie trudnych zadań.

Dla zapewnienia realizacji celów wychowania należy dążyć do jego optymalizacji. Dokonuje się ona przez organizowanie sytuacji stwarzających najkorzystniejsze warunki rozwoju dzieci i młodzieży, umożliwiających skuteczne kształcenie ich osobowości.

W sytuacji normalnej istnieją możliwości pomyślnego wykonania

określonych czynności, choć może to wymagać znacznego wysiłku oraz pokonania napotkanych przy tym trudności. W zależności od sytuacyjnie uwarunkowanych możliwości skutecznego działania kształtują się poziom wykonania czynności oraz ich wyniki.

Od sytuacji normalnych i optymalnych należy odróżnić sytuacje trudne. Mamy z nimi do czynienia wtedy, gdy przy wykonywaniu określonych czynności występują trudności i przeszkody zakłócające ich przebieg oraz zmniejszające prawdopodobieństwo pomyślnego zrealizowania danego zadania. Głównymi rodzajami sytuacji trudnych są: sytuacja deprywacji, przeciążenia, utrudnienia, sytuacja konfliktowa oraz sytuacja zagrożenia.

Sytuacje trudne utrzymujące się dłużej mogą powodować powstanie zaburzeń w zachowaniu się. Jeżeli normalizacja sytuacji trudnych oraz przezwyciężenie trudności przekracza możliwości danej osoby, wtedy sytuacje te przekształcają się w sytuacje kryzysowa, powodujące trwałą dezorganizację zachowania się.

Wśród sytuacji oddziałujących na dzieci i młodzież występują sytuacje powstałe spontanicznie oraz wywołane celowo. Sytuacje powstające spontanicznie tw^rorzą się niezależnie od ustalonych z góry planów i zamiarów uczestniczących w nich osób. Przykładem takiej sytuacji jest zabawa organizowana przez same dzieci lub powstała między nimi kłótnia.

Określone sytuacje są nieraz wywoływane celowo. Ich przykładem są sytuacje eksperymentalne, gdy przy użyciu odpowiedniej aparatury wytwarzamy bodźce oddziałujące na osoby badane. Bodźcami tymi można w sposób zamierzony manipulować, zmieniając ich przebieg i natężenie, aby poznać ich wpływ na zachowanie się osoby będącej przedmiotem badań eksperymentalnych.

Jednym z rodzajów sytuacji wytwarzanych w sposób zamierzony są organizowane przez nauczyciela sytuacje wychowawcze. Mają one umożliwić osiągnięcie określonych efektów wychowawczych wyznaczonych przez cele wychowania.

5. Skuteczność wychowania oraz jej diagnozowanie

Każde działanie przynosi określone efekty. Działanie skuteczne prowadzi do zrealizowania zamierzoego celu oraz uzyskania wyznaczonych przez nie wyników.

27

1

Są one dokładniej omówione przez T. Tomaszewskiego (ibidem, s. 14—36).