mity046 (2)

Krak (Gracchus, Grakch) 95

no na Kopcu Krakusa systematyczne badania archeologiczne, które objęły jednak tylko część kopca, zwłaszcza w partiach głębszych (u podstawy zbadano zaledwie ok. 4% powierzchni), wyniki ich zatem nie mogą mieć znaczenia definitywnego. Odnaleziono wiele przedmiotów, oprócz krzemieni z epoki kamiennej, bez wątpienia zawleczonych w trakcie wznoszenia kopca, reprezentowane są - choć w nierównym stopniu - niemal wszystkie epoki pradziejowe od kultury łużyckiej po wczesne średniowiecze i czasy późniejsze. Wyjątkowo jednak trafiają się przedmioty, które w sposób pewniejszy pozwoliłyby określić chronologię kopca. Najczęściej w związku z tym wspominana sprzączka awarska, datowana na VII-VIII w., ze względu na nie do końca wyjaśnione okoliczności jej znalezienia ma jedynie ograniczoną wymowę. Także korzenie wielkiego, ponoć trzystuletniego dębu, znalezione w górnej warstwie kopca, co do którego zakładano pochopnie, że został ścięty jako święte drzewo Słowian zaraz po wprowadzeniu chrześcijaństwa, co datowałoby jego zasadzenie na ok. VH w., niewiele wnoszą do dyskusji o czasie wzniesienia kopca, gdyż trudno udowodnić, że dąb został ścięty właśnie w X w., a nie na przykład kilka wieków później. Śladów domniemanego grobowca („księcia Kraka") nie odnaleziono, co znacznie osłabia interpretację jako pochówku książęcego (Długosz), ale wobec niezupełnego przebadania kopca nie wyklucza jej kategorycznie. Wspomniana sprzączka awarska dała asumpt do przypuszczeń o pochowaniu tam jakiegoś naczelnika awarskiego, który dotarł ok. VII w. nad górną Wisłę, albo jakiegoś naczelnika miejscowego (chorwackiego [zob. Biała Chorwacja]? wiślańskiego? Kraka?), być może opierającego się inwazji Awarów (w myśl zbliżonej interpretacji —> smok wawelski jest symbolem napastników awarskich). Obok interpretacji sepulkralnej występowały w nauce także inne: osadnicza, militarna, kultowa; ta ostatnia ma bodaj największy stopień prawdopodobieństwa. Janusz Kot-larczyk uzasadnił tezę, iż Kopiec Krakusa jest dziełem ludności celtyckiej (wśród znalezionych w nim zabytków ruchomych są także zabytki z okresu lateńskiego i rzymskiego, mogące być wytworem Celtów), powstałym prawdopodobnie w I w. n.e., a zatem bez jakiegokolwiek związku ze Słowianami. Przeznaczeniem kopca, podobnie jak pobliskich na Górze Bronisławy (obecnie: Kopiec Kościuszki) i Kopca Wandy oraz analogicznych kopców w pobliżu Przemyśla, w Czechach i innych krajach zasiedlonych przez Celtów, było „wyznaczanie dat świąt (lub ich wigilii) i spełnienie związanej z tym funkcji kultowej". Chodzi o dzień przesilenia wiosennego (1 V) i jesiennego (1XI). „Azymut kopców krakowskich odpowiada dokładnie wschodowi słońca w przeddzień święta majowego (...), mogły zatem kopce służyć do wyznaczania tej daty". - Jamka; Kotlarczyk.

Kostroma - w mitologii wschodniosłowiańskiej uosobienie wiosny i urodzaju. Na Rusi w trakcie obrządków „prowadzenia wiosny" („prowadzenia Kostromy") występowała pod postacią młodej kobiety w białych szatach, prowadzącej pochód z dębową gałązką w dłoni. Przy obrzędach pogrzebowych Kostromę wyobrażała słomiana kukła kobiety łub mężczyzny, którą grzebano, palono lub rozrywano na strzępy wśród płaczów lub/i śmiechów, wszakże Kostroma wstaje z martwych. Sensem tego rytuału było zapewnienie urodzaju. Imię Kostroma wiąże się z rosyjskim kostier' „stos, ognisko" i kostra „paździerze".

Krak (Gracchus, Grakch) - legendarny władca Lechitów (Polaków), założyciel Krakowa. Postać wprowadzona do tradycji polskiej przez Wincentego Kadłubka (I, 3-7) jako pierwsza znana z imienia postać z dziejów Polski. Przedstawiwszy, jak to „nasi" po ciężkich zwycięskich walkach z Gallami zawładnęli ziemiami „ciągnącymi się z jednej strony aż do kraju Partów, z drugiej aż do Bułgarii, z trzeciej do granic Karyntii", wspomniawszy następnie jedynie o „licznych wojnach z Rzymianami" i zajęciu jakichś miast, kronikarz napisał, że przodkowie nasi „ustanawiają wojewodów, obierają sobie księciem pewnego człowieka imieniem Grakchus". Po powrocie z Karyntii Grakchus przekonał na wiecu lud, by jego obrał „królem", obiecując sprawiedliwe rządy. Tak się też stało. Wybrany na króla Grakchus „stanowi prawa, ogłasza ustawy. Tak więc powstał zawiązek naszego prawa obywatelskiego i nastały jego urodziny". Pomyślność Polski pod panowaniem Grakchusa uległa jednak załamaniu wskutek zbrodni w rodzie królewskim. „W załomach pewnej skały", gdzieś w pobliżu dworu królewskiego żył otóż potwór, zwany przez lud „całożercą" (holophagus) (zob. smok wawelski), któremu mieszkańcy musieli regularnie dawać ofiary z bydła. Synowie Kraka na jego żądanie próbowali w otwartej walce pokonać potwora, wreszcie, gdy to się nie