MRR0

cym dę od otaczającego Je środowiska kosmicznego i ze Uk Jak skała sacrum tftiiirjf w sposób absolutny, niewzruszony 1 statyczny, nie podlegający stawaniu się. Taka ontofania (nabierająca znaczenia w płaszczyźnie religijnej) kamienia kultowego może zmienić swą „formę” w ciągu rozwoju historii; ten sam kamień w późniejszym czasie będzie przedmiotem czci nie dlatego, że objawia coś bezpośrednio (a więc już nie jako elementarna hierofania), ale dlatego, że zostanie scalony z przestrzenią sakralną (świątynią, ołtarzem itd.), lub też dlatego, że będzie się go uważać za epifanię jakiegoś bóstwa itd. (por. § 74). Kamień pozostaje nadal czymś innym niż środowisko, w jakim się znajduje, nadal jest rzeczą sakralną na skutek pierwotnej hierofanii, która go wyróżniła, a jednak wartość, jaką się mu nadaje, zmienia się w zależności od teorii religijnej, z którą się ta hierofania scaliła.

Spotkamy bardzo wiele tego rodzaju rewaloryzacji pierwotnych hierofanii, gdyż historia religii jest w znacznym stopniu historią de waloryzacji i rewaloryzacji procesów objawiania śjęsacrum. Ido-latria i ikonoklazm są pod tym względem naturalnymi postawami ducha wobec zjawiska hierofanii; obie te postawy są równie usprawiedliwione. Dla tego bowiem, kto posiada nowe objawienie (na przykład moźaizm w świecie semickim, chrystianizm w świacie grecko-rzymskim), dawne hierofanie nie tylko tracą swój sens pierwotny, polegający na ukazaniu pewnej odmiany sacrum, lecz ponadto uważane są za przeszkodę w doskonaleniu przeżycia rełigij-negoj Ikonoklaści, obojętnie, jacy i w jakiej religii, są usprawiedliwieni zarówno przez własne przeżycie religijne, jak i przez moment historyczny, w którym owo przeżycie występuje.! Będąc współczesnymi świadkami „pełniejszego” objawienia, bardziej odpowiadającego ich władzom umysłowym i duchowym, nie mogą wierzyć w htero fanie, które uznawano w poprzednich fazach ewolucji religijnej, i nie mogą już im przypisać tych samych wartości religijnych^ drugiej strony, stanowisko przeciwne, które ze względów meto* dycznych nazywamy idolatrią, jest również całkowicie usprawiedliwione zarówno przez przeżycie religijne, jak i przez historię. Tb stanowisko, które, z grubsza rzecz biorąc, polega na zachowaniu i nieustannej rewaloryzacji dawnych hierofanii, jest uzasadniam przez samą diałektykę sacrum, ponieważ sacrum zawsze objawią się w czymś. Nie jest ważne, czy to coś (co nazwaliśmy „hierofanią*)

31