na dz z pol082

166

Kultura pucharów dzwonowatych

Nazwa od charakterystycznej formy naczynia w kształcie odwróconego dzwonu (ryc. 39). Dotarła na obecne ziemie polskie (na Górny Śląsk i do Małopolski) między XIX a XVIII stuleciem p.n.e. ze wschodnich wybrzeży Półwyspu Iberyjskiego. Ekspansja terytorialna twórców tej kultury była możliwa dzięki nowemu modelowi gospodarki - pasterstwu koczowniczemu. Przesłankami wskazującymi na słuszność tej tezy mają być: brak stałych osad, znajomość konia, duża ilość uzbrojenia, a także związek z terenami, które nie były korzystne dla rozwoju gospodarki rolnej. Z obszarów dzisiejszych ziem polskich kultura pucharów dzwonowatych znana jest przede wszystkim z cmentarzysk złożonych z kilku grobów szkieletowych płaskich, zawierających w swoim wyposażeniu ceramikę i broń.

Epoka brązu

Kultura unietycka

Nazwa od miejscowości Unetice koło Pragi w Czechach. Pojawiła się na terenach Europy Środkowej (od Dolnej Austrii i zachodniej Słowacji, po zachodnią Brandenburgię, Pomorze i Kujawy) od około XVIII do XIV w. p.n.e. Podstawę gospodarki stanowił chów pasterski oraz żarowa uprawa ziemi. Oba główne działy gospodarki wspomagały: łowiectwo, rybołówstwo i zbieractwo. Rozwinięta była metalurgia. Cechą charakterystyczną są liczne skarby, zawierające sztylety, berła, siekierki oraz ozdoby (ryc. 40.). Typowa ceramika unietycka to: przysadziste kubki i bardzo smukłe dzbany, dwuuche garnki o esowatym profilu i inne (ryc. 41). W zakresie obrządku pogrzebowego, obok płaskich grobów szkieletowych, na obecnych ziemiach polskich (południowo-zachodnich.) wystąpiły bogate mogiły (Łęki Małe koło Kościana) z komorami drewnianymi i bogatym wyposażeniem. Jak się przypuszcza były to najprawdopodobniej groby patriarchów, którym towarzyszyły - obok pochówków żeńskich (żony?) - być może i groby niewolników.

Kultura iwieńska

Nazwa od reprezentatywnego stanowiska tej kultury z miejscowości Iwno koło Kcyni. Twórcy jej, w drugiej połowie I okresu epoki brązu, zasiedlali obszary położone w górnym i środkowym dorzeczu Noteci (Kujawy, Pałuki. Krajna), południową część Pomorza Gdańskiego. Docierali także na prawy brzeg Wisły, na obszary ziemi chełmińskiej i północnego Mazowsza. Ludność tej kultury zajmowała się głównie hodowlą zwierząt, chociaż uprawa ziemi była również istotna. Charakterystyczne formy naczyń to: kubki, amfory, miski i puchary. Typowe są tu jednak naczynia dzwonowate i tulipanowate z silnie rozchylonym brzegiem, zdobione bruzdami i listwami poziomymi oraz guzkami i grupami pionowych lub poziomych listewek (ryc. 42). Wyroby z brązu, znane ze stosunkowo licznych skarbów, to: siekierki z podniesionymi brzegami, sztylety, berła sztyletowe, szpile brązowe i wisiorki. Zmarłych chowano nie spalonych, albo bez obstawy, albo wwannowatych obstawach kamiennych. W wyposażeniu grobów spotyka się głównie ceramikę.

Kultura grobsko-śmiardowska

Nazwa od dwóch miejscowości: Grobia, woj. gorzowskie, Śmiardowo Krajeńskie woj. pilskie. Twórcy tej kultury zajmowali we wczesnym okresie epoki brązu nieomal całe Pomorze. Znana jest ze znalezisk grobowych, skarbów i przypadkowo odkrywanych zabytków. Ceramika obejmuje szeroki wachlarz form. Typowe są tutaj naczynia pucharowate z lekko wypukłym brzuścem i nieznacznie wychylonym na zewnątrz brzegiem (ryc. 43), a także rozmaite naczyńka doniczkowate, beczułkowate oraz miski - czerpaki o wypukłych ściankach. Wśród wyrobów metalowych na wyróżnienie zasługują brązowe siekierki typu unietyckiego, dłuta, sztylety, berła sztyletowe. Licznie reprezentowane są także różne ozdoby jak: owalne naramienniki, naszyjniki, bransolety.

W obrządku pogrzebowym dominuje zdecydowanie pochówek szkieletowy. Groby pozbawione nasypów kurhanowych (w zdecydowanej większości) wyposażane były w ceramikę (2-3 naczynia), wyroby krzemienne (głównie groty oszczepów), czasami siekiery, wyroby z bursztynu i metalu (przeważnie ozdoby - szpile, bransolety, naramienniki, naszyjniki, zausznice itp.).