new 7 (3)

16 1. Podstawowe wiadomości o gwintach

rów). Zaletą tych gwintów jest możliwość kompensacji luzów, powstałych na skutek naturalnego zużywania się gwintów za pomocą rozciętej nakrętki.

Rys. 1.4. Zarysy gwintów: a) trójkątny, b) trapezowy symetryczny, c) trapezowy niesymetryczny, d) prostokątny, e) okrągły

Gwinty trapezowe niesymetryczne (rys. 1.4c) odznaczają się dużą wytrzymałością szczególnie w warunkach obciążeń zmiennych. Mogą jednak przenosić obciążenie tylko w jednym kierunku. Powierzchnią nośną jest powierzchnia, której roboczy kąt boku a_r—3°. Na powierzchni pomocniczej o kącie boku a_p=30° występuje wówczas luz poosiowy. Gwinty trapezowe niesymetryczne środkowane są na średnicy zewnętrznej śruby.

Gwinty prostokątne (rys. 1.4d) są najstarszym rodzajem gwintów stosowanym w połączeniach ruchowych. Gwinty te mają największą sprawność, ale i najmniejszą wytrzymałość. Wykonuje się je zazwyczaj o kwadratowym przekroju występu (t„=0,5P). Ze względu na trudności wykonawcze i niemożność kompensacji luzów poosiowych gwinty te nie zostały znormalizowane. Podstawowe wymiary gwintów (średnicę d i podziałkę P) wyznacza się korzystając z normy gwintów trapezowych symetrycznych. Gwinty prostokątne środkowane są zwykle na wewnętrznej średnicy gwintu. W nowych konstrukcjach, a szczególnie w produkcji wiel-koseryjnej należy unikać stosowania gwintów prostokątnych i zastępować je gwintami trapezowymi.

Gwinty okrągłe (rys. 1.4e) wyróżniają się dużą wytrzymałością w przypadku obciążeń zmiennych jak i obciążeń statycznych. Stosowane są w połączeniach spoczynkowych często rozłączanych, jak również w połączeniach narażonych na duże zanieczyszczenia i korozję (armatura przeciwpożarowa i hydrauliczna, złącza wagonowe).

sisezye Td ^

2. Charakterystyka gtuintóuj znormalizowanych

2.1. Gwinty metryczne

2.1.1. Gwinty metryczne pasowane ruchowo

Wymiary walcowych gwintów metrycznych o średnicach od 1 do 600 mm (tablica 2.1) podaje norma PN-83/M-02013 i gwintów o średnicach od 0,25 do 0,9 mm — norma PN-74/M-02012. Drobnozwojne gwinty o średnicach od 35 do 400 mm, jakie stosuje się w przyrządach precyzyjnych określa norma PN-78/M-02015. Tolerancje wykonania gwintów jx)wszechnie używanych, pasowanych ruchowo (suwliwie i luźno) zawarte są w normach PN-83/M-02113 i PN-74/M-2112, gwintów do pasowań mieszanych w normie PN-85/M-02118 a gwintów do pasowań ciasnych — w normie PN-88/M-02115. Oznaczenie gwintu metrycznego składa się z symbolu M, średnicy znamionowej (zewnętrznej średnicy gwintu zewnętrznego) i podzialki gwintu w mm rozdzielonych znakiem X (w przypadku gwintu zwykłego podziałkę się pomija). W gwintach wielokrotnych podaje się średnicę i skok rozdzielone znakiem X a w nawiasie podziałkę. Gwinty lewe oznacza się ponadto symbolem LH. Dla gwintu zwykłego o średnicy znamionowej 20 mm i podziałce 2,5 mm oznaczenie gwintu będzie następujące: M20, dla gwintu drobnozwojnego o średnicy 20 mm i podziałce 1,5 nam — M20 X 1,5, a dla gwintu trzykrotnego lewego o średnicy 20 mim, skoku 4,5 mm i podziałce 1,5 nam. — M20 X 4,5/Pl,5/LH.

W normie PN-83/M-02113 dotyczącej gwintów pasowanych ruchowo przyjęto dla średnicy wewnętrznej D_t i podziałowej D₂ gwintu wewnętrznego oraz średnicy zewnętrznej d szeregi tolerancji (klasy wykonania) od 4. do 8. a dla średnicy podziałowej d₂ gwintu zewnętrznego — od 3. do 9. Dla gwintów wewnętrznych położenie pola tolerancji (rys. 2.la, b) może być G i H, a dla gwintów zewnętrznych (rys. 2.1c, d) d, e, g i h. Należy tu wyraźnie zaznaczyć, że szeregi tolerancji gwintów (szerokości pól tolerancji) nie pokrywają się z szeregami tolerancji otworów i wałków według normy PN-77/M-02102 (szerokość pól wykonania gwintów przy tej

t — Połączenia gwintowe