NoB1

104 NAUKA O BOGU

Wykluczyć należy w każdym razie stosunek współbieżności jako konsekwencję platonizmu. Platonizm widział w czasie jako tym, co zmienne, jedynie umniejszenie tego, co wieczne, co zostało ujęte jako sama w sobie stała niezmienność. Ale jeśli czas jest postrzegany jedynie negatywnie, jak może być jeszcze postrzegany w ramach pozytywności, która znamionuje stosunek Boga do stworzenia?

Na pytanie to można stosunkowo łatwo odpowiedzieć, jeśli chodzi o wyższość Boga ponad przestrzeń, co nazywamy wszechobecnością. Bóg nie potrzebuje przestrzeni, aby być obecnym, ale zapewnia przestrzeń stworzeniom. Bóg jest w każdym miejscu, dlatego stworzenia mają istnienie i ramy życia²⁷.

Nieco szerzej należy przedstawić wyższość Boga ponad czas, określany jako wieczność.

Relewantna z punktu widzenia historii filozofii i teologii stała się definicja Boecjusza, zgodnie z którą wieczność jest to „obejmujące całkowicie wszystko i doskonałe posiadanie nie kończącego się życia" (interminabilis vitae tota simul et perfecta possessio)²⁸.

Czy wieczność Boga ma pozytywne konsekwenqe dla stworzeń? Teologia patrystyczna widziała czas pod wpływem Platona jako negativum. Czas zawiera w sobie przemijalność, ta zaś jest — gdy pomyślimy o śmierci — po prostu kwintesencją ludzkiego cierpienia. Tęsknota za nieśmiertelnością widzi doskonałość jedynie w wieczności. Z drugiej strony należy sobie uświadomić, że Pismo Święte przedstawia stworzenie i jego związanie z czasem pozytywnie. Czas jest nie tylko wyrazem

²⁷    S. th. I q. 8 a. 3; por. Bonawentura, sent. I d. 37 e 2 q. 2.

²⁸    De consol. philos. V, 6, 4. Definicja ta ma swoje korzenie w filozofii Plotyna. Zob. B. Baierwaltes, Plotin ilber Ewigkeit and Zeit, Frankfurt 1981, 99. Bliżej: Gott der Eine und Dreieine (KKD 11), Regensburg 1987, 459-477; W. Pannenberg, Systematische Theologie, t. I, 433-449.

przemijania, ale przede wszystkim drogi, na której i przez którą Bóg kieruje stworzenia ku sobie jako ostatecznemu celowi. Zwłaszcza z antropologicznego punktu widzenia czas jest umożliwieniem ludzkiej wolności. Czasowość człowieka okazuje się ponadto szczególną formą dobroci Boga, który napełnia ją swoim błogosławieństwem. Wobec Jego obecności nie potrzebujemy martwić się o przyszłość. Mamy ją zawsze zapewnioną u Boga. A przeszłość pozostaje we właściwym znaczeniu tego słowa przechowana u Boga. Bóg zawsze jest, stąd to, co było, naznaczone jest znakiem trwałości. Bóg wieczny jest Bogiem, który panuje nad czasem.

W pojęciu wieczności zawarta jest wypowiedź o niezmienności albo samotności Boga. Wyklucza ona to ograniczenie, które jest związane ze zmianą. Z pewnością nie można w odniesieniu do Boga mówić o wzrastaniu lub zmniejszaniu się. Ale tu znów trzeba powiedzieć: nie zaprzecza się tym samym po prostu pozytywności stawania się. Ani też nie przeoczą się negatywności, która jest kojarzona z tym, co niezmienne w sztywnym porządku kosmosu — może ona okazać się dla człowieka okrutna.

Stawanie się musi być oceniane pozytywnie tam, gdzie prowadzi ono do ostatecznego celu świata i człowieka (jest przyczyną celową). To byłoby jednak za mało. Bóg jawiłby się wówczas jak potężny magnes, który wszystko do siebie przyciąga. Tymczasem w objawieniu ukazuje się jako Bóg godny zaufania, który kocha każdego człowieka jako takiego, troszczy się o niego i pozwala się znaleźć jako Bóg niezmiennej miłości (Ps 103). Niezmienność Boga to — mówiąc językiem Biblii — Jego wierność.

Z tej perspektywy niewystarczające okazują się określenia pojęć, które nie odróżniały niezmienności od niepodatności na wpływ sił zewnętrznych lub widziały w niej obojętność w sen-