obraz
3

zakazów zw. tabu; t. był typowy dla ludów społeczeństwa rodowego, występował zwł. w kulturach łowieckich,

fetyszyzm - (fetico - czary) W XVIII-XIX w. f. uznawany był powszechnie za jedyną religię pierwotną wyznawaną w społecznościach plemiennych, funkcjonując jako jej synonim. Badania doprowadziły do ustalenia, że f. stanowi błędne uogólnienie różnorodnych zachowań magiczno-rel. (jak idolatria, kult przodków, wiara w mana, amulety i talizmany); fetysze nie są czczone same w sobie, ich kult dotyczy mocy wcielającej się w materialną postać: posążka, amuletu, symbolu, naczynia, kamienia, czaszki zmarłego itd. i mogącej się od niego uniezależnić; nie czci się więc samego przedmiotu, lecz moc sakralną

animizm - powszechna wiara w istnienie niematerialnych i zdolnych do samodzielnej egzystencji dusz, ożywiających wszystkie elementy kosmosu i przyrody, w tym człowieka. W religioznawstwie a. rozumiano dwojako: jako pierwszy etap rozwoju religii (religia pierwotna) oraz jako „minimum religii”. We współcz. etnologii a. nie oznacza określonego typu religii pierwotnej, nie ma bowiem kultury, której religię można określić jako czysty a. (wiara w duchy); jest rozumiany jako forma światopoglądu, rządzącego myśleniem człowieka w kulturach tradycyjnych, wiążący się z widzeniem kosmosu jako żywego organizmu, którego poszczególne widzialne elementy, obiekty i procesy są skutkiem gry uosobionych duchowych sił, możliwych do obserwacji i manipulacji przez szamanów czy rei. wizjonerów, szamanizm - ekstatyczny kompleks wierzeń i praktyk występujący w obrębie systemów rei., oparty na zinstytucjonalizowanych stanach transowych osiąganych przez przedstawicieli społeczności (szaman), których celem jest uzyskanie i podtrzymywanie kontaktów z równoległym do ziemskiego, lecz niewidzialnym światem duchów.

Celem obrzędów szamańskich jest kanalizacja sił kosmicznych, minimalizująca ich negatywny wpływ na społeczność. To wymaga przestrzegania norm i zasad, składania odpowiednich ofiar, właściwej relacji do zsyłanych przez moce sakralne dóbr (ochrona życia), manizm - (manis - przodek) kult przodków, kompleks wierzeniowo-rytualny, rozwinięty zwł. u społeczności rolniczych, polegający na oddawaniu czci wyróżnionym zmarłym współplemieńcom (np. wodzom, protoplastom rodów), oparty na wierze w ich pośmiertne trwanie w duchowej postaci i ich możność wpływania na losy żyjących. K.p. utożsamia się zazwyczaj z kultem zmarłych. U podstaw k.p. tkwi wiara w przejście człowieka po śmierci do nowej kategorii bytu z zachowaniem pewnych elementów osobowości (np. pamięci, przynależności rodowej.

manaizm - głównie w wierzeniach ludów Oceanii wiara w pochodzącą od bogów moc, zw. mana.

pramonoteizm - teoria W. Schmidta, opierająca się na nieudowodnionym założeniu najstarszego wieku ludów zbieracko-łowieckich, Schmidt wypowiadał się na temat wierzeń człowieka prahist. na podstawie badań nad religiami dzisiejszych ludów zbieracko-łowieckich. Zrekonstruowana religia pramonoteistyczna przedstawia w swej treści religię idealną i doskonałą, pozbawioną jakichkolwiek elementów negatywnych,

-kryterium funkcjonalno-adaptacyjne:

religie łowców-zbieraczy najważniejsza w nich jest mistyczna relacja między człowiekiem a zwierzęciem jako wyzwalaczem działań religijnych. Jej wyrazem jest uznanie energetycznego charakteru sacrum (mana) jako motoru sprawczego zmian w przyrodzie oraz koncepcja odrodzenia i wiecznej cyrkulacji pierwiastków duchowych. Organizacja działań religijnych spoczywa w rękach szamanów, których zadaniem jest zapewnianie równowagi sił w przyrodzie w relacjach: kultura-natura czy nasz świat-tamten świat. Za podstawowy wyraz rytualny tych religii, opartych na micie umierającego i zmartwychwstającego zwierzęcia, uznaje się tzw. Ucztę Zwierzęcą (dawniej totemiczną), gdzie zwierzę (niedźwiedź, wieloryb,