obraz1

Strukturaiizm, reprezentowany przez C. Levi-Straussa, częściowo przez E. Leacha, M. Douglasa, czerpiąc z dorobku językoznawstwa, opierał się na założeniu istnienia uniwersalnych struktur umysłu ludzkiego, które sprawiają, że mimo różnej historii i środowiska wiele wytworów i instytucji kulturowych, jak mity i rytuały zdradza analogiczne cechy.

Fenomenologia w etnologii religii reprezentowana była przez religioznawców: G. van der Leeuwa i M. Eliadego.

Do antropologicznych teorii religii lat 70. i 80., koncentrujących się na analizie stosunków człowiek-otoczenie należy także ekokulturalizm M. Harrisa oraz nurty socjobiologiczne.

„etnologia religii stanowi integralną część etnologii, tak jak sfera wierzeń jest integralną częścią kultury pierwotnej społeczności”

Pyt,50

geografia religii, jedna z najmłodszych dyscyplin geograficznych wyodrębnionych w ramach szeroko pojętej geografii kultury, antropogeografii czy tzw. geografii humanistycznej (P. Deffontaines 1948). Religioznawcy traktują geografię religii zarówno jako dyscyplinę geograficzną badającą oddziaływanie religii na środowisko, jak i dyscyplinę religioznawczą, określającą wpływ czynników geograficznych na religię (A. Bronk 1996).

Po raz pierwszy terminu geografia religii użył angielski pisarz, uczony i lekarz Th. Browne w dziele Religio Medici (1642). Rozwój badań geograficznych z tego zakresu przypadł na wiek XIX. Geografia zaczęła wówczas odchodzić od studiów ograniczonych do środowiska i rozpoczęła badania różnych aspektów działalności człowieka, związanych przede wszystkim z migracjami ludności (w tym także z przyczyn religijnych). Dużą rolę w procesie wykształcania się geografii religii jako samodzielnej dyscypliny geograficznej odegrali geografowie niemieccy F. Ratzel (Anthropogeographie 1882-91) i C. Ritter. Nasilenie studiów z zakresu geografii religii przypadło na koniec lat międzywojennych XX w. oraz po II wojnie światowej. Wielu geografów dostrzegało znaczenie zjawisk religijnych w przestrzeni geograficznej, próbując zdefiniować i określić ich rolę. W polskiej geografii tematykę tę poruszano m.in. w ramach tzw. geografii przejawów kultury duchowej (B. Zaborski, A. Wrzosek 1939).

Głównym przedmiotem zainteresowania współczesnej geografii religii są następujące zagadnienia: środowisko geograficzne a religia; krajobraz sakralny {Sakrallandschaft, sacred landscape); przestrzeń sakralna (m.in. przekształcenia krajobrazu naturalnego i kulturowego w wyniku rozwoju funkcji rei.); rozwój przestrzenny religii; pielgrzymki a rozwój horyzontu geograficznego społeczeństw; migracje religijne (m.in. typy migracji, zasięg przestrzenny, kierunki, dynamika, struktura społ.); religia a typy osadnictwa (m.in. typologia jednostek osadniczych o funkcji religijnej, wpływ religii na rozwój sieci osadniczej, osiedla pielgrzymkowe, miejskie centra rei., rozwój przestrzenny i struktura przestrzenna ośrodków kultu, rozwój infrastruktury w ośrodkach kultu); wpływ religii na rozwój różnych dziedzin gospodarki (np. rolnictwa, przemysłu); religia a turystyka (m.in. „turystyka religijna”); religia a ochrona środowiska; regionalizacja zjawisk religijnych; kartografia religijna.

Badając dzieje poszczególnych religii i wierzeń, można odnaleźć ślady czci oddawanej już przez ludy pierwotne krajobrazowi nieprzekształeonemu. Powstanie charakterystycznych krajobrazów (np. pustynnych) w wielu mitologiach i wierzeniach przypisuje się działaniu nadnaturalnych istot. Ścisłe relacje między środowiskiem przyr. a wierzeniami obserwujemy w niektórych religiach do dziś (np. w Indiach mitologia silnie zaznacza się we współczesnym kulcie świętych rzek i świętych gór). W praktykach religijnych wyznawców hinduizmu ważne miejsce zajmował kult świętych miejsc (szczyty, skały, rzeki, akweny wodne, lasy itp.).

Popularny w XIX w. ewolucjonizm sprawił, że genezy religii upatrywano przede wszystkim w przystosowaniu się człowieka do środowiska. Niektórzy religioznawcy wiązali typ religii z klimatem (np. M. Weber). W wielu współczesnych studiach ostrzega się jednak przed deterministycznym traktowaniem środowiska w jego relacjach z religią (E. Issac 1965, A. Bronk 1996). W studiach religiozn. pojawiło się pojęcie „ekologii religii”, która ma być „nową geografią religii”, powstałą pod wpływem „ekologii kultury”, i zajmować się badaniem środowiskowej integracji religii oraz jej konsekwencjami. Idea „ekologii religii”, której powstanie tłumaczono troską o stan środowiska przyr. (A. Bronk), znalazła uznanie w niektórych kręgach geografów (np. M. Biittner, P. Fickeler. W dotychczasowym dorobku g.r. dominują studia dotyczące różnych aspektów pielgrzymowania. W tej