img024 (78)

Levi-Strauss

Elementarne struktury pokrewieństwa

i powinowactwa. W semiologicznym żargonie Barthesa (s. 62) „wymiana darów” stanowi „system”, ogólny kod językowy służący do wyrażania wzajemnych relacji. „Wymiana kobiet” jest jednym z podsystemów tego „systemu”, podobnie jak „wymiana dóbr innych niż kobiety”. Ustalona sekwencja wymian mających miejsce w związku z konkretnym małżeństwem zawartym w konkretnym społeczeństwie jest syntagmą „systemu”. Metodologia odczytywania kodu jest podobna jak w przypadkach opisanych we wcześniejszych rozdziałach. Systemy małżeńskie istniejące w różnych społecznościach mają stanowić paradygmatyczne transformacje wspólnej struktury logicznej leżącej u ich podstaw. Jednakże Levi-Strauss nie uważa małżeństwa (tj. wymiany kobiet dokonywanej między mężczyznami) tylko za jeden z wielu alternatywnych systemów wymiany; jest to - jego zdaniem - system pierwotny. Twierdzi on, że skoro w przypadku kobiet relacje symbolizowane przez wymianę są również tworzone przez obiekt wymieniany, to stąd relacje te i ich symbol są jednym i tym samym, zaś wydawanie kobiet za mąż musimy uważać za najbardziej elementarną formę wymiany. Należy uznać, że poprzedzała ona (w toku ewolucji) wymianę innych dóbr, kiedy to czym innym jest znak, a czym innym symbolizowane przezeń związki.

Tak samo jak uprzednie uwagi na temat awankula-tu, również i to - przedstawione w Les Structures ele-mentaires de la parente - omówienie reguł dotyczących małżeństwa zostało wypaczone za sprawą błędnego przekonania Levi-Straussa, że w olbrzymiej większości społeczności pierwotnych obowiązuje zasada unilinear-nego pochodzenia rodowego. Obecnie zrozumiał on już, że była to pomyłka, dlatego interesujące jest porównanie s. 135-136 pierwszego wydania z 1949 roku ze s. 123-124 wydania z roku 1967. W tym ostatnim stwierdza on nieśmiało: „Ponieważ w książce tej ograniczam się do omówienia struktur elementarnych, wydaje mi się uzasadnione pozostawienie na razie na boku przykładów filiacji niezróżnicowanej”(!)

Nawiasem mówiąc, wraz z upływem czasu coraz trudniej zrozumieć, co właściwie ma na myśli Levi--Strauss, mówiąc o „strukturach elementarnych”. Czytelnik powinien zdawać sobie sprawę, że olbrzymia większość społeczności uważanych zazwyczaj za „ultra--pierwotne” (np. Pigmeje kongijscy, Buszmeni z Kala-hari) nie posiada unilinearnego systemu pochodzenia rodowego².

Spróbujemy jednak odtworzyć stanowisko Levi--Straussa. Po pierwsze, uznajmy rys. 8 (s. 126) za rozwinięty wariant rys. 6 (s. 119). Przedstawia on dwie uni-linearne grupy rodowe w postaci trzech pokoleń par rodzeństwa: Al, A2, A3 z jednej strony i BI, B2, B3 z drugiej. Przypuśćmy teraz, że Al i BI łączy małżeństwo, zarówno gdy Al jest mężczyzną-mężem BI, jak i odwrotnie, albo nawet gdy oba te małżeństwa mają miejsce. W żargonie antropologicznym rodzeństwo B2 to kuzyni przeciwlegli³ pierwszego stopnia rodzeństwa A2, podczas gdy rodzeństwo B3 to kuzyni przeciwlegli

²    W istocie Levi-Strauss całkiem jasno stwierdza, że nie uważa elementarnych struktur pokrewieństwa za przypisane społecznościom „pierwotnym” czy jakimkolwiek innym: „Musimy przyznać, że wiele tak zwanych społeczeństw pierwotnych posiada złożone struktury pokrewieństwa” - pisze w wydaniu z 1967 Les Structures elementaires... Tak więc drwiny Leacha są tu nie na miejscu. Dla Levi-Straussa różnica między strukturami elementarnym a systemami, w których nie występuje unilinearne pochodzenie rodowe, polega na tym, że w pierwszych podstawową ramę strukturalną społeczeństwa stanowią małżeństwo i zasady pochodzenia rodowego, podczas gdy w drugich funkcję tę przejął system własności ziemi. Trzeba także dodać, że od czasu, kiedy Leach napisał te słowa, Levi--Strauss nie poprzestał jedynie na stwierdzeniu, że w różnych częściach świata istnieje wiele tak zwanych społeczności pierwotnych, w których nie obowiązuje unilinearna zasada pochodzenia; podjął także wysiłek opracowania kategorii, które mogłyby zastąpić koncepcję grup „prawego pochodzenia rodowego” (decent and descent groups). Zob. jego analizę „społeczeństw «domów»” (Drogi masek, s. 101-122); jak również sposób wykorzystywania tej koncepcji przez antropologów badających ostatnio takie społeczeństwa (Car-sten, Hugh-Jones, 1995) (przyp. JAL).

³    Kuzyn przeciwległy to „dziecko brata matki” lub „dziecko siostry ojca” w odróżnieniu od kuzyna równoległego będącego „dzieckiem siostry matki” lub „dzieckiem brata ojca”.

Kiedy rodzice dwojga dzieci są rodzeństwem tej samej płci, to dzieci te są kuzynami równoległymi, kiedy zaś są rodzeństwem różnych płci, dzieci są kuzynami przeciwległymi (przyp. JAL).

124

125