obraz3

lu, szczególnie ze względu na wybudowanie świątyni Sina w Echullchul w Harranie — o bezbożność, czczenie anty boga (Ungoti) i wzniesienie antyświątyni (Untempel) oraz wykpi wał go jako opuszczonego przez wszystkich bogów, natomiast Cyrusa uświetniał jako wybawcę" ^J6.

Po upadku Nabonida Cyrus wystąpił w roli gorliwego hołdownika boga miasta Mar-duka i nazwał się „odnowicielem i restauratorem Esangili i Ezydy”. Był to jednak pozorny i krótkotrwały nawrót dominacji kultu tego boga. Pozostawał on wprawdzie nadal boskim opiekunem Babilonu, ale ten nie był już jednak tym samym grodem, stał się bowiem jednym z prowincjonalnych miast imperium perskiego. W boskiej hierarchii Marduk musiał ustąpić placu oficjalnemu patronowi królów perskich, wielkiemu i nieprzejednanemu wobec zła Ahura Mazdzie. W napisach pozostawionych przez następców Cyrusa, Dariusza I, Kserksesa I, Artakser-ksesa II i Artakserksesa III naczelne miejsce dzierży Ahuramazda jako największy z bogów i jako ten, który osadził na tronie władców potężnego imperium. U przedostatniego z nich na drugim miejscu figuruje bogini A-nahita, na trzecim — świetlisty Mitra, u o-statniego zaś — jeszcze tylko Mitra. Nato-

¹⁶ H. Schmokel, Geschichte des Alten Vorder~ asien, cyt. wyd., s. 318.

miast postać boga Marduka okrywa już kompletna niepamięć ^1T.

Obok tego mamy także pozytywne dowody wskazujące na postępujący upadek kultu Marduka po utracie przez Babilon — jego miasto — samodzielności politycznej. Syn i kontynuator działalności wielkiego Cyrusa, Kambyzes, nie odważył się jeszcze na lekceważenie kultu Marduka. Popierał jego kapłanów z Esangili i nawet sam składał mu ofiary. Ale już niepohamowany i zapalczywy Kserkses I, zirytowany nieustannym zarzewiem buntu w dawnej stolicy świata, podjął decyzję ukarania Babilończyków, Dlatego u-godził w ich najczulsze miejsce — kult Marduka. Jak zaświadcza Herodot, „Dariusz, syn Hystaspesa czyhał na ten posąg, nie ważył się go jednak zabrać; ale Kserkses, syn Dariusza, zabrał go i zabił kapłana, który zabronił mu ruszyć posąg z miejsca” ^1S. Arrianus zaś podaje, że „świątynię (Esangilę), podobnie jak inne przybytki Babilonu, zrównał Kserkses z ziemią, kiedy powrócił z Hellady”, co potwierdza również Strabon ¹⁹.

Cios ten, chociaż zewnętrznie podobny do dawnych uprowadzeń boga przez hetyckiego króla Mursilisa I i asyryjskich Tukulti Ni-nurtę I i Sennacheryba. był jednak w skutkach bardziej katastrofalny. Albowiem wład-

¹⁷ H. Gressmann, AltorientaLische Texte zum AT, t. 1.

^1J I, 183 według tłumaczenia S. Hammera.

¹⁹ Arrianus, Anabasis Alezandri 7, 17; Strabon 16, 1.

47