obraz4

ca perski nie ustawił już posągu Marduka w nowym miejscu — w swej stołecznej Suzie czy Persepolis. Byłoby to bluźnierstwo wobec patrona jego dynastii Ahuira Mazdy. Zamiar Kserksesa był jednoznaczny: chciał w ogóle zniweczyć kult Marduka, aby zapobiec dalszemu buntowaniu się Babilończyków.

Rok 480 czy też 478, a więc mniej więcej czasy Salaminy, przynosi klęskę kultowi Marduka. In a skutek buntu Babilonu pod wodzą samozwańczego króla Szamaszirba krwawa represja czciciela Ahura Mazdy kładzie kres miejscowemu kultowi drogą gwałtu zadanego zarówno posągowi, jak i jego strażnikom. Dokonuje się tu proces zgodny z prawidłowością wygasania wielu politycznych religii. Po początkowym paktowaniu obca przemoc polityczna nie chce już dłużej tolerować: kultu boga pokonanego państwa, dostrzegając w nim ognisko niebezpiecznego jątrzenia powstaniowego. Toteż ucieka się do silnych środków. Tymi środkami były w tym przypadku dwa posunięcia: niweczenie zewnętrznej obrzędowej strony religii, a więc wszystkich świątynnych ruchomości i nieruchomości związanych z kultem ¹ oraz represje wobec urzędowych obrońców tego kultu, w szczególności wobec kolegiów kapłańskich zajmujących wysoką pozycję społeczną.

Rok czwartego w historii Babilonu zburzenia Esangili i uprowadzenia kultowego posągu Marduka (480 lub 478), poprzedzony przedśmiertnym zrywem powstańczym ■— o-statnią a beznadziejną próbą odnowienia re-ligii — mógłby oznaczać kres końcowej, syn-kretycznej formy kultu Marduka, a zatem: religii babilońskiej. Wiarą w poniżonego boga mogła trwać najwyżej kilka pokoleń. Pozbawiona jednakże namacalnej i naocznej podpory w postaci posągów i dokonywanych wobec nich obrzędową bezbronna w obliczu zakusów ze strony innych kultów wskutek braku urzędowych opiekunów, musiałaby się dotlić doszczętnie w podziemiu religijności ludowej.

Tymczasem ciche konanie wiary w Marduka przerwał po 150 latach Aleksander Wielki, który zapragnął obrać sobie za centrum władzy Babilon, a za swego opiekuna — właśnie Marduka.

Wolno przypuszczać, że do tego wskrzeszenia ginącego kultu Marduka przyczyniło się dogodne położenie geograficzne samego miasta, usytuowanego w połowie drogi pomiędzy Persją a Syrią, Egiptem a Scytią. Jak podają zgodnie antyczni historycy, Aleksander Wielki chciał przyv/rócić dawny rozkwit Babilonu i odbudować słynny siedmio-kondygnacyjny zikkurat Entemenanki oraz główną świątynię Marduka Esangilę ²¹. Wszelako nagła śmierć Aleksandra w 323 r. w pała- ^{2 3}

49

1

Por. P.Fickeler, Crundformen der Reli-gionsgeographie, „Erdkunde’’, 1, 1947, s. 125.

2

²¹ Porównaj zaświadczenia Curtiusa Rufusa V, 1, 24, Arrianusa: Anabasis Alexandri III,    16,    4

i Josephusa Historicusa: Contra Apionem I, 192.

3

— Jak umierały religie