Obraz4 (14)

150

bardzo ciekawe są próby modernizacji Turcji, nie mówiąc juź

0    Rosji Sowieckiej, ale ostatecznie te narody nawykły od wieków do despotyzmu. Im naród ma wyraźniejszy charakter, im bogatszą przeszłość, tem trudniej ten charakter przerobić z gruntu.

Z temi stałemi właściwościami psychicznemi musi się liczyć całe ustawodawstwo, nietylko konstytucja państwa. Bardzo wymownego przykładu dostarcza nam historja podatku dochodowego. Wydawaćby się mogło, że ten podatek, opracowany przez r.aukę skarbowości, przyjmie się jednolicie we wszystkich krajach, stojących na względnie wysokim stopniu cywilizacji; że wszędzie uda się zastosować przyjęte przez naukę jego założenia; a tymczasem w krajach rasy łacińskiej, w szczególności we Francji, nie było możliwe wprowadzić podatku dochodowego tego typu, jaki ustalił się bez przeszkód w Niemczech. We Francji przeszkodził temu indywidualizm francuski. Francuz nie znosi nadmiernej ingerencji państwa w jego życie prywatne, zbytniej ciekawości władz fiskalnych. I tam w podatku dochodowym, który zresztą wprowadzono z dużemi trudnościami, dąży się uporczywie do tego, by ile możności ograniczyć swobodną ocenę władz

1    ich zbytnią dociekliwość.

Potwierdza to historja różnych instytucyj prawa cywilnego, np. losy prawa spadkowego. Lokalne zwyczaje nieraz zmieniały' przejęte z zewnątrz instytucje, nadawały im charakter, niezupełnie zgodny z intencją ustawodawcy. Ustrój państwa niewątpliwie łatwiej narzucić, gdy się rozporządza odpowiednią siłą. Ale ciężki będzie byt tego ustroju, wątpliwa jego trwałość, gdy ten ustrój będzie sprzeczny z wiekowemi tradycjami narodu, jego duchowemi właściwościami, urobionemi przez historję.

Polskie reformy ustrojowe muszą się liczyć z polskim charakterem narodowym. Wchodzą tu w grę te właściwości, które urobiły się w życiu zbiorowem narodu i które z jego ustrojem politycznym mają najściślejszy związek. Z pośród prób określenia właściwości moralno - politycznych na największą uwagę zasługuje charakterystyka, zawarta w odczycie prof. Kazimierza Tymienieckiego: „Cechy moralne narodu, jako wynik historji“. ^XJ Prof. Tymieniecki wysuwa na czoło jako cechy moralne narodu:

-¹) Wykłady powszechne Uniwersytetu Poznańskiego, Nr. 9, 1926, s. 8 i in.

,.zamiłowanie do wolności", „zdolność samorzutnego organizowania się" jako cechy dodatnie, a jako cechy ujemne: „brak karności społecznej, który wynikał z indywidualizmu polskiego, nie-poddanego odpowiedniej tresurze moralnej" i „brak wytrwałości i występujące szybko wyczerpanie nerwowe".

W powyższej charakterystyce istnieje pewien paralelizm między cechami dodatniemi i ujemnemi: zamiłowanie wolności wyradza się w brak karności społecznej, a zdolność do samorzutnego organizowania się wyrażała się zwykle w przedwsięwzięciach, które nie trwały długo, wybuchały nieraz gwałtownym ogniem, by szybko wygasnąć. Piszący te słowa nie czuje się na siłach, by poddać szczegółowej analizie powyższe uogólnienia. Pragnie jednak podkreślić, zgodnie zresztą z cytowanym autorem, że w Polsce wiele zadań było spełnianych przez samo społeczeństwo, jako wyraz jego samorzutnej siły. Np. w niejednej reformie skarbowej, która w innych krajach mieściła się całkowicie w ramach aparatu państwowego, apel do ofiarności społeczeństwa dawał nadzwyczajne wyniki; tak było w dobie Sejmu Czteroletniego i kościuszkowskiego powstania, tak również i w r. 1924, w chwili wprowadzenia złotego polskiego. A zarazem nasze reformy charakteryzuje pewna improwizacja, która daje nadzwyczajne, doraźne wyniki, a potem ogień wygasa i na długie lata popada się w martwotę.

Wogóle jest ogromnie trudną rzeczą określić, kiedy pewna właściwość przestaje być zaletą, a staje się wadą; niezawsze można te właściwości podzielić ściśle na zalety i wady, jak aktywa i pasywa w bilansie przedsiębiorstwa. Nadmiar zalety niejako staje się wadą. Pesymista gotów brać pod uwagę tylko zwyrodnienia, nadużycia jakiejś właściwości, a nie liczyć się z wielką dodatnią rolą, którą ta odegrała w dziejach.

W ostatnich kilku latach padało wiele gromów na dawną polską wolność; na złotą wolność, na samowolę, anarchję; poprostu wolność miała być źródłem upadku Polski. Najpospolitsze łamanie prawa uzasadniało się potrzebą wytępienia tych złych instynktów. Niewątpliwie wiele było w Polsce nadużycia wolności. Ale czy tylko nadużycia? Polska średniowieczna dźwignęła się z upadku gospodarczego dzięki prawu, zwanemu nie-