Obraz6 (12)

154

Czego się oczekuje od dobrego ustroju państwa? W tym zakresie występują dwie skrajności, między któremi niejako oscyluje życie społeczeństwa. W jednych przypadkach na pierwszy plan wysuwa się postulat silnej, trwałej władzy. Stwierdza się: społeczeństwo powinno być rządzone; społeczeństwu potrzeba silnego rządu. Ustrój państwa, to organizacja władzy i ten pierwiastek władzy należy wysunąć na czoło. Jeżeli więc w danych warunkach istniejące prawo nie wyłania tej silnej władzy, wówczas trzeba ją stworzyć, choćby siłą.

Drugie stanowisko bierze za punkt wyjścia prawo społeczeństwa stanowienia o swoich losach. Na pierwszy plan wysuwa jego przedstawicielstwo. Zagadnienie ustroju państwa, to zagadnienie zgodności wszelkich instytucyj, istniejących w państwie, wszelkich działań rządu, z wolą społeczeństwa. Rząd jest wyrazem tej woli, jest jej organem.

To dwa bieguny, przeciwne sobie. Między temi zasadami toczy się walka. I nasuwa się pytanie: czy trzeba wybierać między jedną i drugą zasadą, czy też dobry ustrój powinien się oprzeć na ich równowadze, na ograniczeniu i stępieniu skrajnych konsekwencyj tych zasad?

Jeżeli się bezwzględną wagę nada czynnikowi silnej władzy i w nim będzie się widziało alfę i omegę dobrego ustroju, dojdzie się logicznie do systemu dyktatorsko-elitarnego. „Silny rząd“, to rząd od nikogo niezależny, niemająey już nikogo nad sobą; rząd, który sam dla siebie jest źródłem władzy, sam dla siebie wyznacza następców. Rząd taki automatycznie dąży do tego, by poza nim nie powstał żaden ośrodek władzy, któryby mógł mu zagrażać.

Na ujemne skutki tej jednostronności wskazywaliśmy już poprzednio. Można je streścić w sposób następujący:

a)    system rządzenia, oparty na wszechmocy władzy wykonawczej, prowadzi łatwo do nadużyć, do sparaliżowania żywych sił narodu; brak niezależnej kontroli działa demoralizująco na aparat administracyjny; j

b)    wszechmoc władzy wykonawczej podkopuje trwałość instytucyj prawnych, gdyż ta władza uzależnia je od siebie i robi z nich swoje narzędzie; podrywa się niezależność sądownictwa, rozwój życia narodu w samorządach; ta wszechmoc, nielicząca się z prawami nabytemi, z zasadą, że prawo nie działa wstecz, jest źródłem niepewności i braku zaufania, co ma fatalne skutki dla życia gospodarczego narodu;

c) zamknięta grupa rządząca ulega stopniowemu rozkładowi dlatego właśnie, że jest zamknięta. Przyciąga nowe siły dzięki temu, że ma władzę, co nie jest najlepszą podstawą doboru mo' ralno - politycznego; nie dopuszcza na powierzchnię życia politycznego żywych sił, reprezentujących nowe, twórcze pierwiastki.

A skrajna zasada przedstawicielstwa społeczeństwa do czego prowadzi? Oto jej konsekwencje:

a)    rząd, wyłaniany przez przedstawicielstwo narodowe, jest rządem słabym, wielogłowym; to przedstawicielstwo oddziaływa na bieżącą działalność władzy wykonawczej, krępuje swobodę jej ruchów, robi ją narzędziem realizacji najrozmaitszych partykularnych interesów i przez to obniża powagę władzy;

b)    rząd taki, oparty na mechanicznej większości, na nienaturalnych czasem kompromisach stronnictw, nie ma wyraźnej lin ji politycznej; do władzy dochodzą żywioły słabe, albo zaprawione w sztuczkach gry parlamentarnej;

c)    wreszcie nieraz ten system okazuje się niezdolny do wyłonienia rządu, gdy przedstawicielstwo narodowe może się zdobyć tylko na negatywne większości, które wiedzą, czego nie chcą, ale nie wiedzą, czego chcą; rezultatem są zbyt częste zmiany rządu, szkodliwe dla państwa.

Jak wybrnąć z tych trudności? Oto należy wprowadzić najpierw równowagę między władzą wykonawczą, a przedstawicielstwem narodowem, a następnie przez odpowiednie ograniczenia i gwarancje prawne zapobiec przerostowi i zwyrodnieniu jednego i drugiego czynnika.

Obok władzy wykonawczej i przedstawicielstwa narodowego potrzebny jest jeszcze trzeci czynnik: władza nadrzędna. Czy ta władza jest w rękach prezydenta, czy też dziedzicznego monarchy, to już zagadnienie dalsze. Istota tkwi w tem, by to był naprawdę czynnik trzeci, który poważnie wchodzi w rachubęj a nie sprowadza się w ten lub inny sposób do jednego z pozostałych-