Obraz1 (42)

158

Wszyscy wiedzą, że oleju nie można zmieszać z wodą, bo kropelki oleju, utworzone nawet po bardzo energicznym mieszaniu, szybko łączą się ze sobą i powstaje pływająca na wodzie warstwa oleju. Gdy jednak do układu olej-woda dodamy mydła lub innego detergenta, to po wymieszaniu w celu mechanicznego rozbicia oleju na drobne krople powstaje trwała emulsja, nie rozwarstwiająca się nawet po długim czasie. Trwałość emulsji jest spowodowana powstawaniem miceli. Na granicy fez ołej-woda cząsteczki am-fifilowe ustawiają się tak, że ich końce lipofilowe „zanurzają" się w tłuszczu a polarne końce hydrofitowe „wystają” z warstwy tłuszczowej i są otaczane przez cząsteczki wody. Skutek jest taki, że hydrofobowa powierzchnia tłuszczu staje się hydrofitowa i gromadzące się na niej cząsteczki wody utrudniają łączenie się małych kropelek oleju w większe. Innymi słowy, tłuszcz w obecności mydła rozpuszcza się w wodzie dzięki powstawaniu miceli, złożonych z tłuszczowego rdzenia, otoczonego jednomo lekulamą warstwą cząsteczek mydła, których polarne końce są z kolei otaczane przez cząsteczki wody, tworzące wiązania wodorowe z grupami COO~.

Substancje składające się na to, co ogólnie nazywamy brudem, są natury niepolamej, tłuszczowej. Substancje takie nie rozpuszczają się w wodzie i dlatego sama woda źle zmywa brud. W roztworach mydła aniony kwasów tłuszczowych adsorbują się na zabrudzonych, tłustych powierzchniach i nadają im charakter hydrofitowy. Po mechanicznym oderwaniu od zabrudzonej powierzchni cząstki brudu zostają otoczone przez cząsteczki wody i w postaci miceli przechodzą do roztworu.

9.5. Grupy acylowe

Przez formalne odjęcie grupy OH od cząsteczki kwasu karboksylowego powstaje grupa acylowa. Nazwy poszczególnych grup acylowych często nawiązują do łacińskich nazw kwasów, z których grupy te pochodzą.

R-C

\

H-C

\>H

grupa acylowa

		_ *
	ch3-c	CH,—C
\	^OH	^3 \

kwas mrówkowy grupa formyłowa kwas octowy grupa acetylowa (acidum formicum)    (acidum aceticum)

^C6^HS-C    ^C6H₅-C_x

^X0H

kwas benzoesowy    grupa benzoiłowa

(acidum benzoicum)

Posługiwanie się pojęciem grup acylowych jest potrzebne dlatego, że grupy te występują nie tylko w kwasach karboksylowych ale także w różnych pochodnych kwasów. Należą do nich m.in. estry i amidy kwasowe:

R-C

\

R—C

OR'

^NNH₂

ester

(acylowa pochodna alkoholu)

amid

(acylowa pochodna amoniaku)

9.6. Reakcja kwasów karboksylowych z alkoholami

Reakcje kwasów karboksylowych z alkoholami nazywamy estryfikacją. Produktami estryfikacji są estry i woda.

Reakcję estryfikacji można przedstawić ogólnym równaniem

RCOOH + R'OH 5=± RCOOR' + H₂0

gdzie R i R’ przedstawiają grupy alkilowe lub arylowe. Przy omawianiu szczegółów estryfikacji wygodniej jest jednak posługiwać się wzorami kwasów i alkoholi o wyraźnie określonej budowie, żeby nie myliły się różne grupy R. Ograniczymy się do kwasu octowego i alkoholu etylowego.

CH3COOH + CH₃CH₂OH«=± CH3COOCH2CH3 + H£>

ester etylowy kwasu octowego, (octan etylu)