Obraz0

204 XXVI. Reżimy polityczne

stronie można znaleźć przypadki o bardzo szczególnych cechach 1 jednostkowych, odbiegających znacznie od modelu idealnego.! Wiele informacji i uwag dotyczących reżimów politycznych obu . rodzajów zawarto już w poprzednich częściach wykładu. Tu ogra-\ niczymy się do ich najogólniejszej jedynie charakterystyki. Osoby zainteresowane głębszym poznaniem tej problematyki od- \ syłam do specjalistycznych lektur.

271.    Gdy mowa o demokracji, nie można zapominać, że poza politycznym ma ona również swój wymiar społeczny i ekonomiczny. Podstawową wartością demokracji społecznej jest równość rozumiana, w odmianie radykalnej, jako równy dla wszystkich dostęp do różnego rodzaju dóbr, a w odmianie umiarkowanej -jako dążenie do wyrównywania poziomu startu życiowego. Ponadto elementem tej demokracji jest specyficzna obyczajowość i ethos. Demokratą w tym znaczeniu jest osoba przekonana o fundamentalnej równości wszystkich ludzi i dająca tym przekonaniom wyraz w swoich zachowaniach.

Gdy idzie o demokrację gospodarczą (ekonomiczną), jest ona, co do swej podstawy aksjologicznej, bliska demokracji społecznej. Za elementy konstytutywne tej demokracji uznaje się nieraz różne formy partycypacji pracowników najemnych w zarządzaniu zakładami przemysłowymi oraz w zyskach tych zakładów. W tradycji lewicy (socjalistycznej, anarchistycznej, anarchosyndykalistycznej) dla oznaczenia tego typu demokracji pojawiały się też takie określenia, jak „demokracja przemysłowa” (industrial democracy), „samorząd robotniczy” lub „samorząd pracowniczy” (selfmanagement, 1’autogestion ouvńere), „współzarządzanie” (Mitbestimmung). Do idei partycypacji pracowniczej nawiązuje od kilkudziesięciu lat społeczna nauka Kościoła katolickiego (por. encyklikę Jana Pawła II, Lciborem exercens, z 1981 roku). Wedle niektórych koncepcji ideowych ustanowienie demokracji politycznej nie jest możliwe bez istnienia demokracji społecznej, a nawet gospodarczej.

272.    O demokracji w wymiarze politycznym - o demokracji politycznej - można mówić, jeśli spełnione są w państwie co najmniej następujące warunki: (a) zagwarantowane są i respektowane podstawowe wolności człowieka i obywatela, takie zwłaszcza jak wolność osobista, wolność słowa, stowarzyszania się, zgromadzeń, petycji i manifestacji; (b) istnieje w państwie organ przedstawicielski pochodzący z wolnych wyborów; (c) organy władzy wykonawczej (rząd, ministrowie) podlegają kontroli ze strony organu przedstawicielskiego i mogą być przez nie odwołane; (d) istnieją w państwie instytucje samorządu terytorialnego, działające przynajmniej na szczeblu gmin (lub ich odpowiedników); (e) organy władz publicznych przestrzegają prawa, co jest gwarantowane dzięki istnieniu odpowiednich, niezależnych instytucji orzekających, na przykład sądowych. Trwałe i niezakłócone funkcjonowanie demokracji jest możliwe jedynie w warunkach państwa prawnego.

273. Istnienie w państwie wolnych wyborów na stanowiska obsadzane tą drogą (przede wszystkim w organach przedstawicielskich) nie jest wprawdzie jedynym, lecz bardzo ważnym składnikiem demokracji politycznej. O tym, że wybory są wolne, mówić można wówczas, gdy: (a) bieme prawo wyborcze ma charakter powszechny i nie jest ograniczane cenzusami (np. pochodzenia, religii, wykształcenia, majątkowym, pici); (b) wybory odbywają się regularnie, w ustalonych prawem odstępach (kadencja), kadencja organu, do którego wybór następuje, nie jest arbitralnie przedłużana; (c) wyboru dokonuje się spośród nieograniczonej liczby kandydatów, których zgłaszanie jest nieskrępowane; (d) kandydaci i wspierające ich ugrupowania w sposób swobodny mogą propagować wśród wyborców swoje idee i programy; (e) organizacja wyborów powierzona jest samym wyborcom lub niezależnym od władzy ustawodawczej i wykonawczej organom wyborczym; (f) akt wyborczy dokonywany jest bez skrępowania i w sposób całkowicie swobodny; (g) ustalenie wyników głosowania i wyników wyboru dokonane jest uczciwie i zgodnie z obowiązującym prawem; (h) objęcie mandatu uzyskanego zgodnie z prawem następuje bez przeszkód. O tym, czy wybory są wolne i demokratyczne, nie decyduje to, wedle jakiego systemu - proporcjonalnego, większościowego, mieszanego - są one przeprowadzane. Rodzaj systemu wyborczego przyjętego w danym kraju jest kwestią jego tradycji politycznej