obraz0 (40)

nikiem straszliwych cierpień, które symbolizują mistyczną śmierć przyszłego szamana. W jednym i w drugim przypadku chodzi o proces duchowej przemiany.

Oczywiście] stowarzyszenia tajemne stanowią niezwykle złożone zjawisko społeczno-religijne. -Nie chodzi o przeprowadzenie tu dokładniejszego studium, interesuje nas tylko analiza faktów inicjacyjnych. Powiedzmy jednak, że działalność stowarzyszeń tajemnych, zwłaszcza w Afryce i Oceanii,inie wyczerpuje się w funkcji religijnej!. Stanowią one nie tylko stowarzy-szeniajwzajemnej pomocy, ale skuteczni^mterweniują w życiu społecznym Apolitycznym wspólnoty. W wielu regionach ^sprawiedliwość wymierzana jest w ostatecznym rachunku przez stowarzyszenia tajemne ^t3.\Gdzie indziej misja wymiaru sprawiedliwości przekształca się w narzędzie'terroru, i przybiera niekiedy^ aspekty krańcowego okrucieństwa.jTak jest na przykład w licznych stowarzyszeniach afrykańskich, tak zwanych bractwach „Leopar-dów” lub „Lwów”, których członkowie uważają się za rytualnie utożsamionych z dzikimi bestiami i winni są wielkiej liczby morderstw połączonych z kanibalizmem⁴⁴.

RYTUALNE WSPINANIE SIĘ NA DRZEWA U INDIAN Zauważyliśmy już, jak temat, potwora połykaczal.uporczywie powraca zarówno w obrzędach dojrzałościówychTutTimcjacjach do stowarzyszeń tajemnych, jak też w innych kontekstach mityczno-rytualnych. Nie jest to zresztą jedyny scenariusz, który bywa wykorzystywany w kilku typach inicjacyjnych. Równie wielowartościowy jest inicjacyjny (temat wspinania się na drzewa lub święte słupyUpoświadczony zarówno w ceremoniach dojrzałościowych, jak i w wyższych inicjacjach. Mieliśmy już okazje spotkać jego przykłady u Australijczyków (s. 35 nn.) i u niektórych ludów północnoamerykańskich (s. 97 nn.). Znaczenie obrzędu wspinania się będzie dla nas zupełnie zrozumiałe dopiero po przedstawieniu inicjacji i technik ekstatycznych szamanów z środkowej i północnej Azji. To przede wszystkim tam kosmologiczny symbolizm wstępowania zachował się w dość wyraźnym kształcie.

W obu Amerykach stwierdza się, że słup łub drzewo święte odgrywają istotną rolę zarówno w głównych świętach religijnych plemienia, jak też . w inicjacjach -dojrzałościowych i szamańskich ceremoniach uzdrowiciel-

⁴³    Por. przykłady zebrane przez Webstera, op. citrozdz. VI-VIII.

⁴⁴    Por. materiały afrykańskie w: Robert Eisler, Man into Wolf (London 1951), s. 151 nn., a zwłaszcza Birger Lindskog, Afrikan Leopard Men (Uppsala 1954).

108