Obraz0 (20)

76 TOŻSAMOŚĆ ^CZłOWti

pomijając rezultaty analizy twierdzeń z zakresu antropologii i gj₀ uzasadnione jest ujęcie w definicji maski dwóch wymiarów: kultu°^' społecznego i indywidualnego. Maskę, podobnie jak tożsamość, należyk°^ dać w dwóch wymienionych aspektach. Oba wymiary maski pozostają^ sobą w ścisłych związkach. Tak jak niemożliwe jest wyrażanie siebie ] uwzględnienia zewnętrznych uwarunkowań, tak określone sposoby zachc! wania nie mogą pozostać bez znaczenia dla wewnętrznej rzeczywistości osoby. Eksponowana w definicji maski zależność jest tak oczywista, z_e w wielu koncepcjach pozostaje pominięta.

Sformułowanie definicji maski umożliwiło usystematyzowanie psy. chologicznych sposobów ujmowania problematyki maski, co doprowadziło do wyodrębnienia trzech charakterystycznych sposobów jej traktowania.

□ 2. Trzy sposoby traktowania maski w psychologii

W psychologu wyróżnić można trzy zasadnicze sposoby ujmowania problematyki maski. Po pierwsze, maska traktowana jest w sposób neutralny. Na gruncie ujęcia neutralnego oba wyróżnione aspekty maski są analizowane jako zastany element ludzkiej rzeczywistości, którego genezę, znaczenie i funkcjonalność należy wpisać w całość ustaleń dotyczących struktury, doświadczenia i zachowania człowieka. Po drugie, maska bywa ujmowana w perspektywie zaburzeń funkcjonowania człowieka. Jej wymiar kulturowo-społeczny jest wówczas rozważany jako potencjalne źródło patologii, niosące liczne zagrożenia, które zyskują realny kształt w zakłóceniach zdolności radzenia sobie osób w rzeczywistości oraz w patogennym charakterze subiektywnego aspektu maski. Po trzecie, wyodrębnić można instrumentalne traktowanie maski, w ramach którego wykorzystuje się wiedzę o obu jej wymiarach, wypracowaną w obrębie ujęcia neutralnego, oraz ogólną znajomość struktury i funkcjonowania człowieka jako zawsze pozostającego w pewnych relacjach ze światem społecznym. Dla instrumentalnego traktowania maski charakterystyczna jest koncentracja na możliwościach wykorzystania maski - szczególnie jej wymiaru kulturowo-społecznego - do wywierania wpływu na psychiczną rzeczywistość i zachowanie osób¹.

1

Przedstawione w tym rozdziale koncepcie nie wyczerp^uj% psychologicznej problematyki maski, a ich dobór jest z konieczności arbitralny. Do ujęć neutralnych można zaliczyć m.in teorię Erika H. Eriksona; w kategoriach patologu traktował maskę Kazimierz Dąbrowski stosujący termin maski zamiennie z pojęciem ja fasadowego; instrumentalnym traktowa-STm m^^^arakteryzuje się wiele szkól terapeutycznych, wspierających si| ₂ gg| g teoretycznych podstawach.