Obraz03 (10)

• Wątpliwości „Satyra albo Dzikiego męża” ■

cym świadomość stanu panującego, ziemiańską mitologię. Poezja ta zaświadcza również, że nowa kultura szlachecko-ziemiańska rodziła się nie bez oporów, podobnie jak nie bez walki szlachta zdobywała dominującą pozycję w Rzeczypospolitej, a jej ideologia stawała się ideologią panującą.

WĄTPLIWOŚCI SATYRA ALBO DZIKIEGO MĘŻA

Początki i rozwój literatury ziemiańskiej wiąże się z renesansem i ręnesansowym przełomem w kulturze polskiej, nade wszystko zaś z przemianami społecznp-gospodarczymLschyłku średniowiecza,.¹ Charakteryzował je bohater poematu Jana Kochanowskiego Satyr albo Dziki mąż:

Pomnię ja przed laty,

Że w Polszczę żaden nie był w pieniądze bogaty.

Kmieca to rzecz naonczas patrzać rolej była,

A szlachta się rycerskim rzemięsłem bawiła.²

(w 37-40)

Rzeczywiście, „przed laty” szlachta nie zajmowała się bezpośrednio działalnością produkcyjną. „Kmieca to rzecz naonczas patrzać rolej była” — powiada Kochanowski. Szlachcic utrzymywał się z czynszów i zajmował rzemiosłem rycerskim, które prócz sławy dostarczało mu niekiedy łupów. Folwark szlachecki produkował jIMwmejila zaspokojenia potrżeb właściciela, jego ro-dzmyXslużby. Niewielki obszar zasiewów, niska kultura rolna, a co za tym idzie mała wydajność plonów, wreszcie niskie w średniowieczu ceny produktów rolnych i brak dogodnych rynków zbytu oraz spadek wartości czynszów chłopskich — wszystko to decydowało o systematycznym obniżaniu się dochodów szlachty, które nie starczały na zaspokojenie rosnących potrzeb.

Słusznie więc twierdził Satyr Kochanowskiego, że „w Polszczę żaden nie był w pieniądze bogaty”. Jednakże: „Z czasem wszytko się mieni”. Z czasem — tzn. przynajmniej od połowy XV wieku. Przemiany gospodarcze w Polsce dokonywały się w ścisłym związku z sytuacją ekonorpiczną w Europie.. Najważniejszym

9

1

   Przemiany owe omówiono tu na podstawie prac historyków, m.in.: J. Topolski, Zagadnienia gospodarcze w Polsce, w tomie zbiorowym: Polska w epoce odrodzenia. Państwo—społeczeństwo—kultura, pod red. A. Wyczańskiego, Warszawa 1970; A. Wyczański, Polska — rzeczą pospolitą szlachecką. 1454-1764, Warszawa 1965; J. Maciszewski, Szlachta polska i jej państwo, Warszawa 1969; H. Samsonowicz, Złota jesień polskiego średniowiecza, Warszawa 1971.

2

   Utwory polskie Jana Kochanowskiego nie pomieszczone w niniejszym wyborze cytujemy według wydania: J. Kochanowski, Dzieła polskie, opracował J. Krzyżanowski, t. 1-2, Warszawa 1976.