Obraz34

właściwie chce robić. Zamiast tego chce robić to, co robią inni, co jest konformizmem, lub robi to, co inni chcą, by robił, co jest totalitaryzmem.

Poza tymi dwoma skutkami pustki egzystencjalnej istnieje trzeci, mianowicie nerwicowość. Pustka egzystencjalna sama przez się nie jest nerwicą, w każdym razie nie jest nią w sensie ściśle klinicznym. Jeśli w ogóle jest nerwicą, trzeba ją uznać za nerwicę socjogenną. Istnieją jednak przypadki, w których pustka egzystencjalna prowadzi do symptomów klinicznych. Tacy pacjenci cierpią na to, co nazwałem nerwicą no-ogenną. Jamesowi C. Crumbaughowi zawdzięczamy rozwinięcie specjalnego testu diagnostycznego, służącego odróżnianiu nerwicy noogennej od innych. Skale pomiarowe badań zostały oparte na jego teście PIL. Uzyskane w ten sposób wyniki wskazują, że ponad 20% nerwic, ż jakimi stykamy się, ma charakter i pochodzenie noogenne. Elisa-beth S. Lukas, choć posługiwała się innym testem (logotestem), osiągnęła te same wyniki co Crum-baugh.

Ale co do pustki egzystencjalnej, która sama w sobie nie jest nerwicą, badanie statystyczne pokazało ostatnio, że wśród'moich europejskich studentów 25% miało owo „doświadczenie otchłani”, jak można je nazwać w przeciwieństwie do „doświadczenia szczytu”. Wśród moich studentów amerykańskich było ich nie 25%, lecz 60%.

Psychiatra komunistyczny ustalił, że wśród różnych grup studentów czeskich procent tych, którzy doświadczyli pustki egzystencjalnej, mierzonej za pomocą testu Crumbaugha, był nawet wyższy niż obserwowany i rejestrowany wśród studentów amerykańskich. Ale w rok później owa liczba uległa znaczącemu zmniejszeniu. W międzyczasie większość studentów zaangażowała się w ruch

Dubćeka, w ową walkę o liberalizację polityczną i humanizację komunizmu. Dostali sprawę, o którą można walczyć, dla której można żyć i niestety również umrzeć.

Ale na ogół jest tak, że pustka egzystencjalna ujawnia się bardziej w Ameryce niż w Europie. Moim zdaniem wiąże się to z poddawaniem przeciętnego studenta amerykańskiego indoktrynacji w kategoriach redukcjonizmu. Można tu przytoczyć przykład książki, w której definiuje się człowieka jako „wyłącznie złożony mechanizm biochemiczny zasilany przez system spalania, który wyposaża komputery o zadziwiającej zdolności magazynowania w energię potrzebną do przechowywania zakodowanej informacji”. Albo, by przytoczyć inny przykład, definiuje się człowieka jako „nagą małpę”. Dostarczając naszym studentom takich redukcjonistycznych koncepcji człowieka wzmacniamy ich pustkę egzystencjalną. Dobrze pamiętam, jak się czułem, gdy byłem trzynastoletnim uczniem szkoły średniej i nasz nauczyciel przyrody powiedział nam, że życie jest ostatecznie „jedynie procesem spalania, utleniania”. Skoczyłem wówczas na równe nogi i powiedziałem: „Jeśli tak jest, panie profesorze, to jaki sens ma życie?” Niewątpliwie można powiedzieć, że w przypadku naszego nauczyciela redukcjonizm przybrał postać „tlenizmu".

Rozprawa lekarzy R. N. Graya i kolegów (An Analysis oj Physicians’ Attitudes oj Cynizm and Humanitarianism before and after Entering Medi-cal Practice, w: „Journal -of Medical Education”; 40, 1955, s. 760) wykazała, że podczas studiów medycznych cynizm z reguły wzrasta, a humanitaryzm maleje. Dopiero po skończeniu studiów medycznych owa ‘tendencja ulega odwróceniu, ale niestety nie u wszystkich. Trudno się dziwić.

121