Obraz45

daremne i że stanowi to patologię naszych czasów. Nadszedł czas, by zapytać, jaka jest terapia. By odpowiedzieć na to pytanie, musimy najpierw odwołać się do innego, mianowicie, jak owa istota poszukująca sensu poszukuje go i jak może go znaleźć. Nie ulega wątpliwości, że sens nie może być dany, lecz musimy go znajdować. A już najmniej możemy go dostarczyć my psychiatrzy. Musimy się cieszyć, jeśli nasi koledzy nie odbierają swym pacjentom sensu i celu. Otrzymałem na przykład ostatnio list zawierający następujący ustęp: „Miałem powracające stany depresji, aż przed dwo.ma dniami psychiatra z Uniwersytetu Harvarda (gdzie studiuję) powiedział mi bez ogródek... «twoje życie jest bezsensowne, nie masz czego wypatrywać; jestem zaskoczony, że nie popełniłeś samobójstwa»”. Czy wystarcza zrobić tyle? Czy to wszystko, co psychiatra ma do zaoferowania? Nie sądzę, by tak było...¹

Powtórzmy raz jeszcze: sens trzeba odnaleźć, nie można go otrzymać. Dawanie sensu prowadziłoby do moralizowania. Ale ja przynajmniej sądzę, że jeśli moralność ma przetrwać, musi być zontologizowana¹ Moralność zontologizowana jednak nie będzie definiować tego, co dobre i tego, co złe, w terminach tego, co powinniśmy czynić i czego nie wolno nam czynić. To, co dobre, będzie się definiować jako to, co sprzyja wypełnieniu sensu danej istoty. A to, co złe, będzie się definiować jako to, co przeszkadza owemu wypełnieniu.

Powiedzenie, że sens trzeba znaleźć, jest równoważne powiedzeniu, że sens jest czymś, co trzeba odkryć raczej niż wymyśleć. To z kolei jest równoważne powiedzeniu, że „własności o charakterze żądania” (Kurt Lewin) lub „jakości o charakterze żądania” tkwiące w danej sytuacji, „wymogi” danej sytuacji są „jakościami obiektywnymi” (Max Wertheimer, Some Problems in the Theory oj Ethics, w: M. Henie, wyd., Docu-ments oj Gestalt Psychology, Berkeley 1961). Sensy okazują się fedy, na gruncie doświadczenia, raczej obiektywne niż tylko subiektywne.

Rozważmy sytuację podmiotu, który ma do czynienia z testem Rorschacha. Wczytuje on w a-tramentowe plamy całkowicie subiektywny sens, którego sama subiektywność zdradza strukturę jego osobowości, jak to ma miejsce w każdym teście „projekcyjnym”. Ale życie, powiedziałbym, nie przypomina testu Rorschacha, lecz raczej to, co się nazywa „figurą osadzoną”. Tu nie można po prostu wczytać „jakieś” znaczenie w rysunek, lecz trzeba znaleźć „określone” znaczenie, które jest tam obiektywnie, choćby ukryte, a więc wymagające odnalezienia.

Jamesowi C. Crumbaughowi trzeba przypisać zasługę wykazania, że odkrywanie sensu ma coś wspólnego z postrzeganiem postaci (Gestalt). Wolę sensu, pisze on, „można ujmować w terminach praw organizacji postrzeżeń, formułowanych przez psychologów postaci” i „wiąże ją z postrzeganiem, z wolą postrzegania, wczytywania sensu w środowisko, interpretowania i organizowania poszczególnych bodźców w sensowne całości”.

„Psychologowie postaci uznają tę tendencję do organizowania za wrodzoną własność umysłu. Ma ona wartość przetrwania, im większy bowiem zakres bodźców, które można ująć i powiązać wzajemnie, tym większa szansa działań adaptacyjnych. Ale mówiąc o woli sensu Franki ma na myśli szczególny rodzaj postrzegania. Człowiek

143

1

Opis innego przypadku tego rodzaju zob. wyż. s. 99. Przyp. red.