Obrazs7

452 Rozdział xn

Istotnym czynnikiem ułatwiającym nawiązanie kontaktu jest rozproszenie niepokojów i obaw, jakie mogą pojawić się przy badaniu. Pytania trudniejsze mogące wywołać poczucie zagrożenia powinny być zadawane po nawiązaniu kontaktu emocjonalnego z osobą badaną. Udaje się to na ogół dzięki rozpoczęciu rozmowy na temat, który może wywoływać przyjemne skojarzenia czy też wspomnienia u rozmówcy. Możemy zapytać o zainteresowania, sposób wypoczynku, hobby itp.

Wywiad z dzieckiem wymaga szczególnych umiejętności. O powodzeniu wywiadu decyduje relacja, jaka powstaje między dzieckiem a osobą prowadzącą wywiad. Konieczne jest poświęcenie czasu na zaznajomienie dziecka z nowym otoczeniem i osobą przeprowadzającą wywiad. Nawiązanie kontaktu ułatwia zwykle zainteresowanie dziecka jakąś zabawką czy też innym przedmiotem. Ułatwieniem dla osoby badającej może być posługiwanie się lalkami i obrazkami przedstawiającymi różne sytuacje. Przyjmuje się, iż za wiarygodne można uznać informacje, jakie uzyskujemy od dzieci ok. 4.-5. roku życia. Metoda wywiadu jest oczywiście nieużyteczna w przedjęzyko-wym stadium rozwoju dziecka. Istotne jest, aby przeprowadzając wywiad z dzieckiem uwzględnić czynniki rozwojowe, takie jak zasób słów, umiejętność swobodnego wypowiadania się. Niekiedy czynniki emocjonalne bądź motywacyjne, chociażby częsty u młodszych dzieci negatywizm, mogą utrudniać przeprowadzenie wywiadu. Stąd tak ważne jest zdobycie zaufania i akceptacji dziecka (Mussen 1970; Gerstmann 1985).

Pytania powinny być sformułowane w języku, jakiego używa dziecko oraz dostosowane do jego poziomu umysłowego. Uwaga ta dotyczy zarówno zasad prowadzenia wywiadu z dzieckiem, jak i dorosłym. Pytania, jakie stawiamy w wywiadzie, powinny spełniać funkcję motywującą rozmówcę do wypowiedzi. Dobrze jest więc, jeśli wcześniej przygotowaliśmy sobie plan rozmowy uwzględniający cel wywiadu. Pomocne może okazać się przygotowanie schematu, na który składać się mogą pytania lub zagadnienia, jakie chcemy omówić {Aneks, s. 521-522). Właściwy dobór pytań i ich postać wpływa w istotny sposób na charakter danych uzyskanych od osoby badanej.

Od wyboru metody wywiadu oraz hipotezy, jaką chce się sprawdzić, zależy rodzaj stawianych w wywiadzie pytań. Pytania w zależności od celu mogą być bezpośrednie, pośrednie i projekcyjne (Skomy 1974).

Pytania otwarte pozwalają badanemu swobodnie budować odpowiedź zarówno pod względem treści, jak i formy wypowiedzi. Stosuje się je, gdy pytania dotyczą uczuć i postaw, a spodziewamy się, że mogą one wywołać opór u osoby badanej. Pytania otwarte pozwalają ukryć cel pytania, np. zamiast pytać dziecko, które z rodziców bardziej kocha, można zadać pytanie: „Gdybyś wygrał na loterii wycieczkę dookoła świata i mógłbyś zabrać ze sobą albo swoją mamę albo tatę, kogo z nich wybrałbyś?"

Pytania zamknięte wyznaczają osobie badanej jedną z dwóch zawartych w pytaniu możliwości. Pytania te są tak sformułowane, że rozmówca może odpowiedzieć wyrazami „TAK” lub „NIE”, np. „Czy więcej jesz, kiedy jesteś zdenerwowany?" Pytania zamknięte sąużyteczne w przypadku uzyskiwania informacji o charakterze faktów, a także w badaniach nad prostymi postawami.

Pytania wprost należą do rzadko używanych ze względu na często zagrażający dla badanego charakter, np. „Czy jest pani agresywna wobec swoich uczniów?" Aby tego

uniknąć, posługujemy się pytaniami uwikłanymi, czyli pytaniami nie wprost, w których istotne pytanie zostaje ukryte pośród pytań nie budzących oporu u osoby badanej.

Pytania projekcyjne używa się w sytuacjach, gdy staramy się poznać sfery możliwych konfliktów; pragniemy zamaskować prawdziwy cel pytania wykorzystując mechanizm projekcji. Ten rodzaj pytań jest szczególnie wygodny w rozmowie z dziećmi, zakładamy bowiem, że dziecko wyjaśniając np. czyjeś zachowanie wyrażać będzie swoje własne motywy.

O typie pytań, jakimi posługujemy się w wywiadzie, powinien decydować cel wywiadu oraz stopień przemyślenia poruszanego tematu przez osobę badaną. Jeśli badany ma dopiero sformułować pogląd na jakiś temat, lepiej posłużyć się pytaniami otwartymi. Forma pytań może zmieniać się w trakcie wywiadu. Prowadzący wywiad zwykle stosuje metodę stożkową, jeśli chodzi o kolejność zadawanych pytań. Metoda ta polega na rozpoczynaniu rozmowy od pytań najogólniejszych, o najmniejszym stopniu ingerencji w świat przeżyć osoby badanej, i stopniowym przechodzeniu w miarę nawiązywania bliższego kontaktu do pytań trudniejszych. Przebieg wywiadu może mieć różny charakter w zależności od tego, czy badacz posługuje się standardową liczbą pytań, ma to miejsce w tzw. wywiadzie standaryzowanym, czy też wywiad ma charakter nieustrukturowany i wówczas mówimy o wywiadzie niestandaryzowanym. Można wskazać na wiele zalet i wad obydwu technik.

Rozróżniamy kilka rodzajów wywiadów. Źródłem psychologicznego poznania rozmówcy są nie tylko informacje uzyskane bezpośrednio od niego samego, ale również od osób trzecich (np. rodziców, przyjaciół, nauczycieli). Wywiad środowiskowy pozwala nam wyjść poza perspektywę indywidualną poprzez uwzględnienie danych o warunkach życia osoby badanej, jej sytuacji rodzinnej, stosunkach z innymi ludźmi. Innym typem wywiadu jest wywiad anamnestyczny, którego celem jest odtworzenie całokształtu życia badanego. W wywiadzie klinicznym dąży się do określenia charakteru i przyczyn zaburzeń, jakie obserwujemy w zachowaniu pacjenta.

Dane uzyskiwane podczas wywiadu powinny być utrwalone. Problem rejestracji wywiadu jest dość trudny. Możemy posłużyć się zapisem magnetofonowym, o ile osoba badana wyrazi na to zgodę. Jednak obecność magnetofonu może hamować spontaniczność wypowiedzi. Na ogół ograniczamy się do sporządzania notatek. Metoda ta ma również swoje wady, ponieważ przerywa naturalny bieg rozmowy, nie dając jednocześnie możliwości utrwalenia każdej z wypowiedzi. Zwykle notujemy w trakcie wywu-du tylko najważniejsze dane i po jego skończeniu, odwołując się do notatek, jak najdokładniej odtwarzamy przebieg rozmowy.

Wywiad, będąc podstawową metodą w procesie diagnozy psychologicznej, jest zdaniem Wallena (1964) najważniejszą metodą badania ludzi. Wydaje się, że mimo pewnych specyficznych ograniczeń jest to niezwykle elastyczne narzędzie poznawana problemów życiowych osób badanych oraz ich uwarunkowań. Powszechnie stosowany przez psychologów jest najlepszą metodą szybkiego poznawania faktów- oraz weryfikacji hipotez naukowych. Materiał, jaki uzyskujemy w wywiadzie, na w większości charakter subiektywny, jednak istnieje możliwość oceny jego w iarygodności na podstawie spójności i wewnętrznej logiki wypowiedzi oraz odwołana się do danych z badana innymi metodami lub informacji pochodzących od najbliższego otoczenia osoby badanej.