Obraz (36)

III. METAFORA I RELEWANCJA

1. RELEWANCJA-WPROWADZENIE

Kategoria relewancji stanowi konieczne uzupełnienie proponowanego w niniejszej pracy modelu komunikacji teatralnej, przedstawianej z perspektywy odbioru rozumianego jako proces konstruowania znaczeń. Każda teoria, która podejmuje próbę stworzenia modelu opisującego proces konstruowania znaczeń, musi określić, ku czemu dany proces zmierza. W skrajnej propozycji dekonstruktywizmu produkcja znaczenia odbywa się w ramach nieograniczonego kontekstu wypowiedzi, natomiast próba opisu świata to niekończący się proces zastępowania znaków przez inne znaki, proces przekładu znaku na jego interpretanty. Szczególnie duże możliwości poszerzające swobodę pracy wyobraźni odbiorcy stwarzają w takim procesie przekształcenia metaforyczne, które zdają się otwierać ciągle nowe, niekończące się ciągi skojarzeń.

Semantyka kognitywna, która również odwołuje się do wyobraźni ludzkiej, podkreśla jednak systematyczność procesu metaforyzacji oraz jego ukierunkowanie na wyciąganie wnioslćów relcwantnych, stawiając tym samym pewne ograniczenie procesowi semiozy., Relewancja definiowana jest przy tym jako skłonność ludzkiego umysłu do wyciągania wniosków istotnych, a co za tym idzie, inaczej aniżeli w modelach semio-tycznych, znaczenie nic jest zagwarantowane nierozerwalnością związku między elementem znaczącym a denotowanym przez niego znaczcnicm.^Jcdyną sytuację, w której odbiorca musi rozstrzygać o znaczeniu, stanowi zamierzona wieloznaczność.

' Zagadnienie relewancji ujawnia się między innymi w rozważaniach Tadeusza Kow-zana, którego książka Znak i Teatr przedstawia wyczerpująco wykorzystanie metodologii scmiologiczncj w badaniach teatralnych. W rozdziale przedstawiającym model semiozy teatralnej autor roztrząsa między innymi kwestię różnorodności referentów, do których odsyła czapka wojskowa, noszona w przedstawieniu teatralnym przez Makbeta. Znak ten, według Kowzana, może desygnować uniform jednego z dyktatorów krajów Ameryki Południowej, odsyłać do jakiegoś państwa totalitarnego w Europie Wschodniej lub też do osławionego afrykańskiego „cesarza” Bokassy¹. Chcąc zachować model znaku jako nierozerwalnego związku pomiędzy elementem znaczonym a znaczącym, Kowzan proponuje potraktować wiele referentów jako różne aspekty tego samego znaku. Podkreśla jednocześnie, że element znaczony pozostaje ten sam we wszystkich trzech wymienionych przypadkach referentów, do jakićlYOdsyła woj-

T. Kowzan, Znak i Teatr, Warszawa 1998, s. 79.