Obraz (622)

3. Budowa zdania — wypowiedzenia składowe okolicznikowe przyzwolenia:

Chociaż / Choć / Mimo że zapowiadałam klasówkę, nie zrobiłam jej. Pozwolę ci iść na imprezę, aczkolwiek nie podoba mi się ten sposób spędzania czasu.

- wypowiedzenia składowe okolicznikowe skutku:

W sali było tak głośno, że nie słyszeliśmy wypowiedzi dyskutantów.

Należy być bardzo cierpliwym, żeby nie odpowiadać na kąśliwe uwagi kolegów.

Większość podtypów okolicznikowych wypowiedzeń składowych może być zastąpione oznajmieniem — imiesłowowym równoważnikiem zdania, które zawiera formy imiesłowów przysłówkowych (Klemensiewicz, 1963).

Jednak nie każde wypowiedzenie z równoważnikiem, szczególnie z formą imiesłowu przysłówkowego współczesnego, da się od razu zinterpretować jednoznacznie, zwłaszcza że przy większości czasowników składniki okolicznikowe nie są wymagane. Stąd dość rygorystyczne wskazówki normatywne i ogólna sugestia, by ograniczać posługiwanie się tymi oznajmieniami do wypowiedzeń złożonych z podrzędnym okolicznikowym czasu.

Przykładowe składniki podrzędne będące imiesłowowymi równoważnikami wypowiedzeń okolicznikowych czasu znajdujemy w wypowiedzeniach: Wróciwszy (= kiedy wrócił) do domu, zjadł kolację.

Wracając (= kiedy wracał) do domu, kupił chleb.

Dodatkowym warunkiem poprawności takich wypowiedzeń jest tożsamość wykonawcy czynności, do którego się odnoszą formy czasowników w obu wypowiedzeniach składowych (por. IX.7.3.1).

Przykładami wypowiedzeń z imiesłowowym równoważnikiem zdania w funkcji składnika okolicznikowego są:

Stał w miejscu, nie mogąc przebić się przez korek na moście, (okolicznik przyczyny: ponieważ nie mógł przebić się przez korek na moście)

Nie mając czasu, wybrał się do teatru, (okolicznik przyzwolenia: chociaż nie miał czasu)

Przeczytawszy lektury polecone przez romanistkę, Marysia dobrze przygotowywałaby się do egzaminu, (okolicznik warunku: jeżeli czytałaby lektury)

Spędziliśmy niedzielę, spacerując po parku, (okolicznik sposobu: tak, że spacerowaliśmy po parku)

Egzaminator przywitał ucznia, siedząc przy stoliku, (okolicznik akceso-ryjny)

478