Obraz (644)

Składnia VI

3. Budowa zdania

Bankomat wydawał pieniądze dwudziestkami.

Formy w funkcji okolicznika przyczyny występują w zdaniach: Ze zdenerwowania zapomniałem parasoła.

Spóźniłem się przez wypadek.

Dzięki przezorności nie straciłem pieniędzy.

Okoliczniki celu obserwujemy w zdaniach:

Idziemy na fiłm.

Wystąpiłem dła pieniędzy.

Przyszedłem porozmawiać.

Okolicznik warunku jest składnikiem zdań:

W razie spóźnienia zatelefonuję.

Na wypadek deszczu wezmę parasol.

Bez zgody nie powiem.

Okoliczniki przyzwolenia obserwujemy w zdaniach:

Mimo przeszkód przyszedłem.

Wyjechałem na przekór rodzinie.

Okolicznik skutku występuje w zdaniach:

Rozbiłem pigułkę na proszek.

Bawiłem się do upadłego.

Nieźle się urządziłem.

Wbrew pozorom informacja wyrażona zdaniem pojedynczym niezbyt często jest obudowywana innymi okolicznościami niż czasu, miejsca, sposobu, miary, przyczyny i celu. Rozbudowa zdania pojedynczego o okoliczniki różnego typu jest cechą stylów urzędowego i naukowego, które obejmują teksty pierwotnie pisane.

Natomiast mówiąc w sposób naturalny, tworzymy wypowiedzenia złożone z wypowiedzeniami podrzędnymi uzupełniającymi przyczyny, celu, sposobu, warunku, przyzwolenia czy akcesoryjnymi.

Widać to na przykład przy porównaniu zdania pojedynczego:

Mimo zakazu (przyzwolenie) aż do odwołania (skutek) wielokrotnie (miara) będziemy się tu (miejsce) potajemnie (sposób) 2 przyzwyczajenia (przyczyna) nieformalnie (wzgląd) nocą (czas) z obawą (akcesoryjny) na wypadek przyjazdu Jana (warunek) spotykać dla przedyskutowania (cel) referatu.

z wypowiedzeniem:

Chociaż dostaliśmy zakaz (przyzwolenie), jeżeli Jan przyjedzie (warunek), będziemy się tu wielokrotnie nocą tak, by nas nikt nie widział (sposób), obawiając się (akcesoryjny), aż do odwołania nieformalnie spoty-

456