oogeneza03

zodermalnego, występują tzw. trofocyty (komórki odżywcze, nu-trymentarne). Te ostatnie są komórkami siostrzanymi oogoniów, specyficznie przekształconymi, produkującymi materiały zapasowe j/przeka-żującymi je oocytom (rys. 35B). Można więc ~w obrębie jajników alimen-tarnych wyróżnić dwa podtypy: a) jajniki folikułarne, zawierające tylko komórki folikularne ib) jajniki nutrymentalne, zawierające komórki folikularne i trofocyty. Sumując, rozwój gamet żeńskich u zwierząt może zachodzić w sposób:

dyfuzyjny;

zlokalizowany (gonadalny), w jajniku: solitarnym; '

alimentarnym, zawierającym komórki: f o 1 i k u la me (jajnik folikularny);

folikularne i trofocyty (jajnik nutrymentalny).

Jąjnik owada. Jajniki owadów należą do typu alimentarnego. Są parzyste, złożone z cewek tzw. owarioli (rys. 35, fot. 12), uchodzących do jajowodówsjRóżną liczba owarioli składa się na pojedynczy jajnik, najczęściej jest lbłr, 4, 6, 8, ale ich liczba może niekiedy dochodzić do 300 tysięcy, jak na przykład u termitów.

Ściana pojedynczy owarioli zbudowana jest z nabłonka mezodermal-nego, opartego na błoni-e podstawnej. Szczytowa część każdej owarioli zróżnicowana jest w tzw/\w 1 ó k n o końcowe, twór o organizacji syncycjalnej (rys. 35A). Włókna poszcególnych owarioli łączą się razem w tzw. więzadło, uczepiające jajnik dó ściany ciała. Poniżej włókna końcowego światło owarioli ' wypełniają komórki prapłciowe, z których, drogą podziałów mitotycznych, powstają pokolenia oogoniów. Przestrzeń zajętą przez komórki prapłciowe określa się jako germa-rium. W tej części owarioli, pomiędzy komórkami prapłciowymi, spotyka się pojedyńczo rozrzucone komórki mezodermalne, będące elementami wyjściowymi przyszłych komórek folikularnych. Niżej, znajduje się strefa zwana / witellarium, tutaj komórki rozrodcze rosną i podlegają mejozie, a ponadto zostają otoczone przez komórki mezodermalne, tworzące. pęcherzyki folikularne (rys. 35). /

Jajniki owadów,, w których jako elementy pomocnicze występują tylko komórki folikularne, uważa się za filogenetycznie prymitywne. Noszą one, nazwę jajników p a ń o ist y e z n y c h. Spotyka się je ; u części owadów bezskrzydłowych (pierwogonki), a w obrębie owadów\ skrzydlatych — u jętek, ważek, karaczanów, szarańczy i pcheł. Komórki folikularne współdziałają z oocytem w produkowaniu substancji zapasowych, a ponadto produkują osłony jajowe (błoną żółtkową ithorion).

U reszty owadów, prócz komórek folikularnych, występują trofocyty. Są to, jak już podkreśliliśmy komórki siostrzane oocytów. Proces ich powstuwania rozpoczyna się od podziału pojedynczego oogonium. Komórki potomne, powstałe w wyniku tych podziałów, tworzą zespół, w którym połączone są mostkami cytoplazmatycznymi, zwanymi fuzomami. W obrębie zespołu tylko jedna komórką różnicuje się w oocyt, reszta przekształca się w trofocyty, syntetyzujące materiały zapasowe i przekazujące je z pomocą fuzomów do rosnącej gamety (rys. 35BC). Liczba trofocytów w zespole i sposób ich łączenia się z oocytem, są cechami gatunkowymi (por. ryk 36 i fot. 11). Przyjęło się ten typ jajnika, zawierającego komórki folikularne i trofocyty, tv przypadku owadów, określać jako meroistyczny. Ze względu na sposób lokalizacji trofocytów w świetle owarioli, jajniki owadów można rozdzielić na tzw. t e-lotroficzne (akrotroficzne), charakterystyczne dla niektórych chrząszczy i pluskwiaków i jaijniki politroficzne, właściwe większości owadów.

Rys. 36. Schemat ilustrujący tempo wzrostu oocytu w jajniku politroficznym skoczonoga Tetrodontophora bielariensis. (Według Krzysztofowicz). fkomórki folikularne, j —jądro oocytu, o — oocyt, t — trofocyty

W jajniku telotroficznym (trofocyty pozostają w szczytowej części każdej owarioli, nie przemieszczają się wraz z oocytami do niższych, ich partii. Z siostrzanymi oocytami, przemieszczonymi do witellarium i otoczonymi komórkami folikularnymi, łączą się długimi fuzomami (rys. 35B). W jajnikach politroficznych trofocyty przylegają do danego oocytu i przemieszczają się wraz z nim do witellarium (rys. 35C).

Proces przekazywania substancji odżywczych z trofocytów do oocy-lów można śledzić posługując się metodami cytochemicżnymi, a szczególnie dużo danych _t uzyskano stosując radioaktywne prekursory żółtka,

"i