Obraz7 (42)

CZYNNIKI DEZINTEGRACJI NORMATYWNEJ 135

i różni członkowie danej grupy mają różne oczekiwania, a ich rola w stosunku do poszczególnych członków może być inaczej wymierzana, ujmowana. Przykładem może być rodzina. Status społeczny ojca w rodzinie stwarza cały zestaw ról ojca rodziny - w stosunku do współmałżonki, w stosunku do dzieci, w stosunku do swych rodziców, w stosunku do rodziców żony itp. Oczekiwania tych wszystkich osób co do roli owego ojca w rodzinie mogą być odmienne. Rola bowiem nie jest jakimś stałym, sformułowanym schematem, ale w dużym stopniu jest kreowana, tworzona, konsultowana z osobami, do których działania - interakcje są skierowane. Wprawdzie istnieją pewne wzory określone normatywnie czy też praktykowane w danych kręgach społecznych, ale stanowić one mogą tylko pewną wzajemną orientację, pewną intuicję, jak rola związana z danym statusem może być wykonywana. Już więc na tym tle mogą powstawać zakłócenia, konflikty i zjawiska dezintegracji normatywnej w danej grupie.

Od pojęcia roli jako zestawu ról związanego z określoną pozycją należy odróżnić pojęcie i zjawisko „ról złożonych” i „kompleksów ról”, wynikających z wielu różnych pozycji - statusów, jakie dana jednostka może zajmować w różnych grupach społecznych¹. W związku z przynależnością jednostki do różnych grup społecznych i pełnienia różnych ról w tych grupach jednostka bardzo często znajduje się w kolizji ról czy też zwanym popularnie konflikcie ról. Może to być kolizja ról, kiedy jednostka nie jest w stanie wypełnić wszystkich ról, jakie dla niej wynikają z tytułu zajmowania wielu pozycji społecznych. Może to być rzeczywisty konflikt ról, gdy jednostka musi podjąć działanie, które oceniane jest czy regulowane odmiennie w grupach, do których jednostka należy. Łączy się to z odmiennym systemem wartości i wzorów zachowania, dominującym w tych grupach.

Konflikt ról jest czynnikiem wpływającym na dezintegrację grupy, gdyż w wypadku kolizji czy konfliktu ról członkowie grupy albo postępują według wzoru zachowania określonego przez jedną grupę, a odstępują od wzorów zachowań obowiązujących w innych grupach, powodując stany dezintegracji normatywnej w tych grupach, albo odstępują - ale tylko częściowo - od wzorów zachowań przyjętych w poszczególnych grupach (konformiści), albo też stosują taktykę tzw. compartmentalization, tzn. w zależności od sytuacji stosują raz jeden system norm, a kiedy indziej inny, przeciwstawny (oportuniś-ci, dwulicowi).

1

Rozróżnienie to przeprowadza Robert K. Merton w książce Teoria socjologiczna i struktura społeczna, s. 62 i n.