P1010936 (2)

I

W kontekście kultury barokowej, z charakterystyk, I ną dla niej grą sensów i zasadą metaforyczności (pgtT I rozdz. I, 2.2), podobne panegiryczne tryumfy nie świ_a? I czą, mówiąc ogólnie, o realnej sakralizacji monarck I Zakładają orie inny mechanizm rozumienia, w któryj* I problem realizmu okazuje się całkowicie bezzasadny t! Panegiryczne tryumfy nie powinny więc mieć żadnego ’ podobieństwa do obrzędów cerkiewnych, którym obca I jest gra sensów i które zakładają tym samym bezpo. ł średnie, a nie metaforyczne rozumienie. Autorzy pigj, ( wszych panegirycznych tryumfów podkreślali różnicę I między tego typu ceremoniami a liturgią kościelną. I W 1704 roku, z okazji zdobycia Narwy, przygotowa-1 no tryumfalny wjazd Piotra do Moskwy. Prefekt Mo. i skiewskiej Słowiano-Greko-Łacińskiej Akademii, Józef Turobojski, który pozostawił opis tego tryumfu, szcze-golnie podkreśla, że ceremonia nie ma znaczenia reli-1 gijnego, a jest jedynie uroczystością państwową: „...to I nie jest świątynia lub cerkiew ku czci któregoś ze świę-I tych zbudowana, ale polityczna, czyli państwowa po- f chwała tych, którzy trudzą się o pełnię swojej Ojczyz- ( ny...” Turobojski podkreśla przy tym metaforyczności użytych obrazów oraz konieczność i prawość metaforycznego pojmowania sensu: „Niech będzie wiadomym tobie, umiłowany czytelniku, i to, że zwykle zwolennicy mądrości za pomocą innych, obcych obrazów rzecz wyrażają. Tak miłośnicy mądrości prawdę przedstawia- i ją jako wagę, mądrość jako oko jaśniejące, męstwo jako kolumnę, wstrzemięźliwość jako uzdę, i przez inne nie- j zliczone obrazy. Nie sądź, że to jest jakieś szaleństwo czy też chełpienie się pychą nadętego rozumu,, bowiem również w Pismach Bożych to samo widzimy” (Grie*; bieniuk, 1979, s. 154—155). W ten sposób tworzył się szczególny państwowy kult monarchy, który wszedł do kultury barokowej epoki Piotra Wielkiego^

Chociaż, jak widzieliśmy, rozlegały się głosy, aby traktować te teksty metaforycznie, istnieją podstawy) aby sądzić, że nie zawsze były one traktowane w t#> sposób. Wspomina o tym zwłaszcza tenże TurobojskJ wzywając czytelnika, aby nie naśladował „nieuków (z jego punktu widzenia) tradycyjnego audytorium: bowiem, pobożny czytelniku, nie dziw się temu, ^c

napisaliśmy, ani też nie naśladuj nieuków, którzy nic nie wiedzą, ani też nic nie widzieli, jak żółw pod swoją skorupą bez przerwy żyjący, którzy, gdy coś nowego zobaczą, dziwią się i wypowiadają różne głupstwa" (Griebieniuk, 1979, s. 156). Należy założyć, że ,,nieucy" nie przestrzegali metod metaforycznej interpretacji i rozumiejąc teksty dosłownie, widzieli w nich bluź-niercze ubóstwienie monarchy. Na tle rosnącej sakralizacji monarchy taka percepcja rzeczywiście miała swoje podstawy. W ten sposób rozgraniczenie religii i państwowego kultu monarchy okazało się niemożliwe. Przeciwnie, teksty panegiryczne były odczytywane dosłownie i służyły jako dodatkowe źródło rosnącej sakralizacji.

Widzimy więc, jak w państwowym kulcie monarchy, wprowadzanym przez politykę państwową imperator-skiej Rosji, zderzyły się dwa sposoby pojmowania znaku — konwencjonalny i niekonwencjonalny (patrz wyżej, rozdz. I, 2.2). Niekonwencjonalne rozumienie znaku zrodziło ekspansję państwowego kultu w sferę religijną, a w tych warunkach sakralizacja monarchy w różnych formach może wchodzić w konflikt ze światopoglądem religijnym. Jakkolwiek obowiązująca i rozpowszechniona byłaby barokowa tradycja sakralizacji monarchy, kulturowy kontekst (wielkorosyjski), w którym istniała ta tradycja, nie dawał możliwości całkowitego umknięcia literalnego rozumienia podobnych wyrażeń. Sama taka możliwość — gdy zostanie uświadomiona — nie może nie doprowadzić do nieporozumień i zamieszania. Nawet przedstawiciele kultury barokowej podejmowali próby uniknięcia konfliktu z chrześcijańską świadomością religijną i wyłączenia możliwości gorszącej egzegezy.

Rozpatrzmy jeszcze, jakie problemy powstają w tym związku, jak tradycja panegiryczna wchodziła w konflikt ze świadomością religijną i jakie kompromisowe decyzje trzeba było podejmować w celu uniknięcia tego konfliktu. Ograniczymy się przy tym do poezji (ody) XVIII wieku. Jak już wiemy, uroczysta oda stanowiła istotny element państwowego kultu monarchy. Będąc elementem świeckich uroczystości, oda stanowiła funkcjonalny ekwiwalent panegirycznych kazań

95