P1070861

26

tarza. 1950—51 przywrócona szersza arkada gotycka do nawy bocznej. Wnętrze na rzucie zbliżonym do kwadratu, z wielkimi płytkimi wnękami arkadowymi od pn. i zach., sklepione żaglasto. Arkada gotycka na wsch. filarze zatraca swe profile, od strony wnętrza jej krawędź sfazowana. — Ołtarz pót-nobarokowy z dekoracją klasycyzującą, po 1795, fundacji kapituły, odnowiony 1813—15 staraniem kanonika Seweryna Szeliskiego, a 1856 i 1880 kapituły; stiukowy, z parą kolumn, w polu głównym od ok. 1963 obraz Matki Boskiej z Dzieciąt-

180 kiem (z Muzeum Archidiecezjalnego) (fig. 180), renesansowy pocz. w. XVI, włoski, w nabytej 1965 ramie wczesno barokowej z ok. poł. w. XVII, z piętnastoma mai. medalionami z Tajemnicami Różańcowymi; w zwieńczeniu obraz św. Franciszka Ksawerego, w. XIX. Nagrobek bpa Łukasza Kośeielec-

450    kiego (zm. 1597) (fig. 450), późnorenesansowy, wystawiony zapewne 1597—1601 przez jego bratanka Jana; z piaskowca i alabastru; we wnęce płaskorzeźbiona płyta z leżącą posta-

451    cią zmarłego (fig. 451), flankowana parą pilastrów dekorowanych symbolami śmierci; w zwieńczeniu w mniejszej wnęce figurka fundatora klęczącego przed krucyfiksem (nie istniejącym), powyżej rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego, nad pilastrami rzeźby dwu nieokreślonych postaci męskich; w co-

452    kole rozbudowany kartusz (fig. 452) z herbami: Ogończyk, Oksza, Grzymała i Sulima, zwieńczony insygniami biskupimi, powyżej tablica inskrypcyjna z w. XIX (w miejsce pierwotnej); w dekoracji motywy okuciowe i rolwerkowe, w cokole putta wśród splotów roślinnych zwijających się wokół pół-postaci żołnierzy, w zwieńczeniu głowy smocze i sploty akan-tu, boki ujęte hermami. Pomnik kardynała prymasa Augusta Hlonda (zm. 1948), wyk. 1962 przez Józefa Stasińskiego, odlany z brązu w pracowni Antoniego Brzezińskiego w Poznaniu. Dwie ławki neorokokowe.

Kaplica Sw. Krzyża (Gónków). Utworzona 1481 przez bpa Uriela Górkę z dwu odrębnych kaplic: św. Leonarda i św. Zofii; po dokonanym połączeniu od 1483 p. w. św. Leonarda, od 1516 śś. Leonarda i Stanisława, od 1670 Sw. Krzyża (do 1787 także śś. Wojciecha i Stanisława bpów). Obie pierwotne kaplice wzniesione pocz. w. XV, do 1406: pierwsza z fundacji Mikołaja Górki, kanclerza kapituły poznańskiej, druga z fundacją 1408 ołtarza św. Zofii przez mieszczankę poznańską Katarzynę Pabiszową (tu początkowo także biblioteka katedralna, 1472 przeniesiona do wieży pd.). W związku z wystawieniem 1574 nagrobka rodzinnego kaplica odnowiona 1576 przez Andrzeja Górkę, kasztelana międzyrzeckiego, z nowym dachem d posadzką. Podupadła u schyłku w. XVI, re-

montowana po 1598 przez Czarnkowskich, spadkobierców Górków, pod kierownictwem Jakuba Brzeźnickiego, bpa su-fragana poznańskiego, później staraniem kapituły (wyk. skarpy zewnętrzne, dach wspólny z sąsiednimi kaplicami, wzmocnienie sklepień). 1668—70 przebudowa kaplicy z legatu bpa Wojciecha Tolibowskiego: nowe sklepienia i zwężone dwa arkadowe przejścia z ambitu. Od 1677 dalsze prace nad odnowieniem kaplicy staraniem Mikołaja Zalaszowskiego, późniejszego archidiakona poznańskiego. Po pożarze katedry 1772 remont kaplicy 1778—83, z nowym dachem krytym miedzią, po czym budowa nowego ołtarza. Remonty 1856 i 1880, w 1934—35 polichromia wyk. przez Wiktora Gosienieckiego.

1950—51 odsłonięte dwie wielkie gotyckie arkady z ambitu, następnie obniżona posadzka (do dwóch stopni nad poziom obejścia), remont sklepień, a 1955 na sklepieniach wyk. nowa dekoracja i polichromia. Wnętrze wydłużone dwuprzęsłowe, sklepione kolebką z dwiema parami lunet nad oknami i arkadami otwartymi do obejścia; arkady ostrołukowe z profilem dwu faz przedzielonych wałkiem, od strony wnętrza z potrójną fazą. Na sklepieniu pośrodku polichromia ze sceną Ostatniej Wieczerzy, w lunetach czterej ewangeliści, sgraffito, wyk. 1955 przez Jerzego Hoppena iz Torunia. Kraty w dwu arkadach do obejścia (fig. 148), barokowe, wyk. ok. 1680 sta- 148 raniem archidiakona Mikołaja Zalaszowskiego, uzupełnione po 1950 o boczne elementy po przywróceniu szerszych arkad; dwuskrzydłowe, wysoko zwieńczone, z pierwotnymi zamkami.

— Ołtarz późnobarokowy 1783—87 (fig. 113), wyk. przez rze- 113 źbiarza Bernarda Smolkę z udziałem murarza Wawrzyńca Rychtera, stanikowy, czarno marmoryzowany, z dwiema parami skośnie ustawionych kolumn, między którymi rzeźby Matki Boskiej (fig. 411) i św. Jana Ewangelisty (fig. 412), 411, 412 wyk. być może przez Augustyna Schoepsa; nad przełamującym się belkowaniem zwieńczenie z rzeźbami aniołów na spływach, w zwieńczeniu gloria i dwa putta, mensa sarkofagowa; w polu głównym (fig. 613) we wnęce krucyfiks (fig. 613 359) późmogotycki 1522 (?), pierwotnie na bramie Wrocłaiws- 359 kiej, 1652 przeniesiony do katedry, polichromowany, krzyż ze srebrnej złoconej blachy; pod krzyżem blacha srebrna, trybowana, z czaszką i piszczelami, 1. poł. w. XVIII, poniżej para srebrnych klęczących aniołów trzymających lichtarze (fig. 614), barokowych 4. ćw. w. XVII; wokół we wnęce srebr- 614 ne, złożone z odcinków, trybowane ramy ornamentalne, ok.

1700: 1. z dziesięcioma medalionami, na których sceny Męki Chrystusa: Modlitwa w Ogrójcu, Koronowanie cierniem (fig. 615,

615), Biczowanie (fig. 617), Naigrawanie (fig. 620), Upadek 617, 620 7 KZS Poznań