p1080005 (6)

Poglądy te zostały zawarte w pracy Świat zmysłowy w obrazach, stanowiące; zaczątek wydawnictw obrazkowych dla dzieci. Komeński ogłosił, iż wszelką naukę należy zaczynać od rzeczy, u nic od słów. czyli od obserwowania zjawisk i przedmiotów, nie zaś od werbalnej nauki książkowej (Rndwiłowicz. Morawska 1986).

Za prekursora nowoczesne; metodyki nauczaniu początkowego uważa się jednakże pedagoga szwajcarskiego. Jana I łenrykaPcslaloz/icgo. i to nic dlatego, że działał w czasach narodzin współczesnej nauki, ale głównie dlatego, że w dziełach swoich miejsceccnuałiic-wyzaaczyLwłaśnic tenrii nauczania post. kowego. Swoje poglądy, obejmujące zagadnienia metodyczne nauczania początkowego poszczególnych przedmiotów, oparł na podstawach psychologicznych. Wysoko ceniąc wychowanie umysłowe, propagował poznawanie świata i rozwijanie zdolności poznawczych człowieka. W rozbudowanej teorii nauczania początkowego miejsce uprzywilejowane wyznaczył nauce o rzeczach, w po-znawaniu zaś rzeczy zwracał uwagę na trzyczynniki: lis|K. kształt, słowp. które to powinny stać się składnikami podstawowymi każdego nauczania. Liczenie wymagało nauki rachunków, mierzenie - nauki rysunku i geometrii, mówienie ćwiczeń w mówieniu i czytaniu. Plan nauczania w jego szkole obejmował zarówno geografię i przyrodoznawstwo, jak gimnastykę i muzykę. W kształceniu Pcstalozzi kładł nacisk na przedmioty związane z pracą na roli, rzemiosłem i gospodarstwem domowym. Łącząc wychowanie umysłowe z praktycznym przygotowaniem do życia, doceniał jednocześnie wychowanie moralno-religijne i fizyczne.

Wprawdzie wiele szczegółowych poglądów Pesiatózziego zostało później odrzuconych, jednak dzięki szerokiemu zastosowaniu jego metody możliwe było upowszechnienie oświaty elementarnej w XIX wieku.

W ten sposób stopniowo ukształtował się plan nauczania w szkole elementarnej. Za przykładem krajów skandynawskich wprowadzono do szkół prace ręczne (pierwsza uczyniła to Finlandia - w 1864 roku). W planach ważne miejsce zajmuje nauka o rzeczach jako praca poznawcza, dotycząca elementarnych faktów społecznych i przyrodniczych, spotykanych w środowisku dziecka. Różnie tę naukę nazywano: wiadomości ogólnie użyteczne, wiedza o rzeczach potocznych, później wiedza o środowisku, o kraju rodzinnym itd-

Naukę o rzeczach traktowano jako pierwszą naukę dziecka o święcie, przygotowującą je do poważniejszej edukacji w klasach wyższych. W miarę upływu lat w przygotowaniu tym akcentowano umiejętność obserwacji i rozwijanie zdolności poznawczych, ale na pierwszym planie znajdowały się metody słowne, w szczególności wszelkiego rodzaju pogadanki, które starano się wesprzeć materiałem poglądowym. Wiele trudności sprawiało łączenie ich z nauką języka ojczystego, szczególnie z nauką czytania i pisania. Przestrzeganie w budowie lekcji stopni formalnych, wprowadzonych przez F. Her barta, nie ułatwiło pracy na tym etapie nauczania, przeciwnie - doprowadziło do różnych zjawisk ujemnych (Wróbel 1990).

Rozwój nauk pedagogicznych oraz psychologii wpływał stopniowo na ożywienie praktyki szkolnej i zmianę w poglądach na procesy rozwojowe dzieci.

Polska myśl pedagogiczna - mimo braku sprzyjających warunków - zaznaczyła swą obecność w literaturze i praktyce.

Wybitne dzieło J. W. Dawida Nauka o rzeczach to jedna / najlepszych w Europie publikacji, które ukazały się w końcu ubiegłego stulecia. Praca ta w sposób nowatorski ujmuje problemy dydaktyki nauczania początkowego. Zawarte w niej rozważania o podstawach teoretycznych nauki o rzeczach i jej metodyce są niezwykle interesujące i niejednokrotnie aktualne jeszcze dziś.

Praca składa się z dwóch części: wstępu historyczno-krytyc/ncgo i części teoretycznej. Część pierwsza zawiera obszerne rozważania o współczesnych Dawidowi kierunkach w nauce o rzeczach, w Polsce i za granicą. W części drugiej autor omawia zadania nauki o rzeczach, jej zakres i układ, podstawy psychologiczne nauczania tego przedmiotu oraz jego metodykę. Na zakończenie zajmuje się stosunkiem nauki o rzeczach jako przedmiotu szkolnego do innych działów nauczania.

Przez naukę o rzeczach Dawid rozumie opanowanie przez dueci „elementów przedmiotowego poznawania" oraz rozwinięcie w uczniach „zdolności przedmiotowego poznawania" (za: Wróbel 1979). Zadanie pierwsze dotyczy strony materialnej w nauczaniu, drugie - strony formalnej. Elementy poznania przedmiotowego dotyczą cech wspólnych odpowiednio dobranych przedmiotów (rzeczy) otaczających dziecko. W tym znaczeniu to pierwsze nauczanie przedmiotowe jest nauką przygotowawczą, która zaczyna się już w okresie przedszkolnym. a kontynuowana jest w szkole, w klasach niższych.

Przez „elementy przedmiotowego poznania" Dawid rozumie części, cechy i typowe skupienia części i cech, powtarzające się w wielkich grupach konkretnych osobników (za: Wróbel 1979).

Jakie jest kryterium doboru treści w nauce o rzeczach? Po pierwsze, w zakres tej nauki wchodzą „tylko przedmioty, własności i zjawiska najhardziej ogólne, najczęściej powtarzające się" (za: Wróbel 1979, s. 28). Wyłącza się zatem fakty wyjątkowe, rzadkie, mające charakter specjalny i fachowy, gdyż zdolność bezpośredniego poznawania, którą mamy rozwinąć w nauce o rzeczach, ma być zdolnością ogólną - ta zaś daje się wykształcić przy rozpatrywaniu ogólnych, tj. najczęściej powtarzających się, części, cech i typów wszystkich głównych klas przedmiotów.

Takie części głównych klas przedmiotów należy poznawać na przykładach przedmiotów powszechnego użytku, a więc sprzętów, narzędzi, naczyń, odzieży, domu. budowli, roślin, zwierząt, dała ludzkiego, minerałów. Te klasy przedmiotów znajdują się w otoczeniu w określonych zbiorach. Zbiory (grupy, klasy) przedmiotów zostają z reguły utworzone według myśli przewodniej, dyktowanej przez człowieka. W przyrodzie takich zbiorów nie ma, tu bowiem występują „zbiory przyrodzone", tj. zbiory wytwarzane przez działanie czynników naturai-

II