P1080013

budowle zaczynane w latach 40. i 50. XIII wieku, takie jak wzmiankowane już katedry w Naumburgu (chór zachodni), Mi* śni (chór), cysterski kościół w Pforta (chór i przebudowa kor* pusu nawoweg), katedra we Wrocławiu (chór), katedra w Po* znaniu (chór) oraz katedra w Halberstadt (trzy zachodnie przęsła korpusu nawowego), są świadectwem szerokiej fali recepcji form sztuki francuskiej idącej bezpośrednio z Ile-de-France czy Szampanii, a nie za pośrednictwem cystersów, jak to było jeszcze przed około dwudziestu laty przy budowie empory biskupiej w Magdeburgu i fasady zachodniej w Halberstadt. Kościołów w Naumburgu, Miśni i Pforta nie można traktować jako stacji pośrednich dla dwóch pierwszych polskich katedr gotyckich, ze względu na niemal równoczesność ich powstawania. Tę wielka falę recepcji form sztuki francuskiej łączyć należy również z udziałem kamieniarzy czy rzeźbiarzy wywodzących się z macierzystego terytorium gotyku. Trudno w inny sposób wyjaśnić w katedrze wrocławskiej tak wczesne przerzuty niektórych szczegółowych form znanych już ze stylu dworskiego. Migracji artystów czy warsztatów francuskich na tereny wschodnie sprzyjało osłabienie koniunktury budowlanej we Francji i znaczne ograniczenie inwestycji, spowodowane przeznaczeniem przez Ludwika Świętego olbrzymich sum na zorganizowanie dwóch wypraw krzyżowych. Część rzemieślników, nie znajdujących zatrudnienia na terenach macierzystych architektury gotyckiej, przeniosła znajomość nowych form na tereny wschodnich peryferii gotyku, gdzie o zatrudnienie mogło być łatwiej, a rozpowszechnianie się nowych form było jednym z czynników pobudzających budowlaną koniunkturę, powodowało bowiem starzenie się obiektów wzniesionych w poprzedniej epoce. Jeden z takich warsztatów dotarł do Wrocławia, drugi zaś do Poznania. O charakterze i stylu warsztatu działającego w Poznaniu więcej możemy wywnioskować z resztek dekoracji sklepień i fryzu ceramicznego kościoła dominikańskiego aniżeli z osamotnionego kapitela służki chóru katedralnego. Nie ulega natomiast wątpliwości, że przy jednym i drugim kościele działał ten sam warsztat, który sprowadzony został przede wszystkim na budowę kościoła katedralnego. Natura! i -styczne odwzorowanie roślinności na jednym zc zworników dominikańskiego chóru należy do konwencji inspirowanej przede wszystkim dekoracją Sainte-Chapelle w Paryżu.

Zazwyczaj skłonni byliśmy widzieć rozprzestrzenianie się nowych idei artystycznych jako stopniowe ich rozszerzanie się, co oznacza, że najpierw przyjmowały się one w pobliżu centrum, z opóźnieniem zaś na peryferiach. Przemieszczanie w przestrzeni oznaczało więc także przemieszczanie w czasie. Tymczasem dla przełomu gotyckiego charakterystyczna jest jednoczesność przełomu w pobliżu centrum i na dalekich peryferiach. To oznacza odmienną sytuację niż zazwyczaj przyjmowano na peryferiach w odniesieniu do nowych rozwiązań. Potoczne było przekonanie, że to fundator dojrzewał do realizacji nowej formy, uruchamiał wówczas skomplikowaną procedurę sprowadzenia warsztatu z artystycznego centrum, wykorzystując w tym celu kościelne czy dynastyczne powiązania. Historia gotyku pokazuje, że dopóki we Francji panowała koniunktura, nieprzerwanie zresztą od XI wieku, dopóty pozyskanie stamtąd warsztatu było bardzo trudne. Kryzys finansowy we Francji spowodował, że na terenach peryferycznych pojawiły się warsztaty gotyckie szukające zatrudnienia. Zatem podstawowa trudność w realizacji budowli w nowych formach w ten sposób sama się rozwiązała, dobre warsztaty gotyckie same szukały zatrudnienia. Dostępność warsztatu w decydujący sposób, obok zasobu gotówki lub stałych dochodów, ułatwiała inwestorowi podejmowanie decyzji. Z taką sytuacją mamy do czynienia w Poznaniu. Sprowadzony do budowy katedry warsztat wziął też udział przy budowie kościoła dominikańskiego, w każdym razie przy końcowej fazie wznoszenia sklepień chórowych.

Przed połową XIII wieku w dwóch ważnych miastach książęcych i biskupich: Wrocławiu i Poznaniu niemal równocześnie rozpoczęto przebudowę wschodnich części katedr w różnych formach, choć sądzić należy, że o bliskich sobie cechach stylistycznych, z bardziej - zdaje się - zaawansowanym detalem aniżeli

37