P1100144

174 ELŻBIETA GAJEWSKA

stwie do przedmiotu oznaczanego, tym niemniej nawet w przypadku realistycznego lysunku przyporządkowanie obrazu przedmiotowi przedstawianemu odbywa się zgodnie ze skonwencjonalizowanymi zasadami odtwarzania, które należy sobie przyswoić dla prawidłowego odebrania przekazu. Również ikony komputerowe posiadają swój specyficzny kod graficzny, związany z możliwościami technicznymi komputera (rozdzielczością, czyli ilością pikseli). Pomimo znacznego postępu technologii w tej dziedzinie ikony dalej rysowane są prostą, „komiksową” kreską bez światłocienia, przypominającą karty graficzne sprzed lat. W połączeniu z niewielkim formatem pojedynczej ikonki wpływa to na możliwości doboru cech dystynk-tywnych, decydujących o rozpoznaniu danego rysunku. Jednakże, jak to zostało już wcześniej zaznaczone, ikony nie odwzorowują przecież przedmiotów, ale rożnego typu desygnaty, w tym np. programy użytkowe, pozwalające na dokonywanie rozmaitych operacji.

Precyzując można uznać, że ikony Windows stanowią rodzaj piktogramów, czyli znaków graficznych o charakterze obrazkowym, przedstawiających pewne sytuacje niezależnie od środków językowych mogących służyć do ich oddania. Mają one charakter w większości monosemiczny (lub monosemiczny w kontekście, jak np. przytoczone wcześniej znaki oznaczające zarazem rodzaj zastosowanej czcionki lub komendę „zmień czcionkę”), cel informacyjny i stanowią cześć złożonego systemu. Często występują w opozycji („cof-nij”/„ponów”), co podkreślane jest sposobem rozmieszczenia na listwie, a wiec swoistą kontekstualizacją. Istnieją także ikony tworzone na bazie innej ikony, jak dyskietka ze strzałka „zapisz jako”, stworzona w oparciu o rysunek dyskietki oznaczający „zapisz”.

Związek ikony z desygnatem może mieć charakter metoni-miczny (spinacz dla Microsoft Bindera, nożyczki dla „wytnij”) lub metaforyczny (czapka komandorska dla Norton Commandera, lornetka dla ,.znajdź”). Związki te, jak np. wspomniana czapka komandorska bądź skoroszyt pojawiający się w poleceniach „otwórz” lub „zamknij” plik, przynależą do danej kultury. Niekiedy metaforyka ikony nie jest ewidentna, jak w przypadku oka oznaczającego „zaznacz wszystko”.

Nie wszystkie ikony pozostają z tekstem w stosunku ekwiwalencji, będąc dla odbiorcy źródłem tego samego komunikatu. W przypadku ikony oznaczającej program występującej wraz z nazwą danego programu użytkowego, warstwa językowa i warstwa graficzna są każde z osobna nośnikiem pewnej informacji, gdzie symbol ikonicz-ny określa rodzaj, natomiast tekst podaje nazwę konkretnego programu. Niekiedy między ikoną oraz tekstem zachodzi relacja interpretacyjna. W przeciwieństwie do polecenia typu „wyrównaj do prawej”, znaczenie komendy „wyjustuj” nie dla każdego jest jasne, a zatem najpełniej oddaje je odpowiadający mu piktogram. Podobnie komunikat słowny „układ strony” czy „układ Online” jest dla przeciętnego odbiorcy mniej czytelny od informacji przekazanej za pomocą obrazu. Ułatwienia w komunikacji wynikające ze zbliżenia znaku ikonicznego do rzeczywistości którą reprezentuje i wynikającą stąd przewagę komunikatu ikonicznego nad werbalnym podkreślają m.in. Baylon i Mignot (1991).

Konsekwencje wprowadzenia środków wizualnych

Podstawowym celem i zadaniem ikonek było ułatwienie laikom komputerowym posługiwania się komputerem osobistym. Mimo że oparta na w znacznej mierze umownej symbolice, informacja zawarta w ikonach i w ich wzajemnym rozmieszczeniu zastępuje lub uzupełnia komunikat słowny, przyczyniając się do ekonomii dyskursywnej rozumianej jako ułatwienie dostępu do informacji (Tomaszkiewicz 1999). Z tych względów korzystanie z interfejsów i znaków graficznych zaczyna być w informatyce - a właściwie w naszym związanym z nią życiu codziennym — normą. Ponieważ standard Windows coraz bardziej się rozpowszechnia (nie bez szczególnych starań ze strony swojego stwórcy, którego globalne i monopolistyczne ambicje są powszechnie znane), niektóre z ikon powoli stają się ogólnie rozpoznawalnymi piktogramami. W reklamach internetowych znak „zamknij” - krzyżyk w prawym górnym rogu — jest już pozbawiony opisu, co świadczy o powszechniej znajomości tego wszak zupełnie umownego znaku w obrębie danej kultury (komputerowej).