30960 P1100143

172 ELŻBIETA GAJEWSKA

szóści z nas. Cokolwiek sądzić o postaci czy stylu działania Billa Ga-tesa, właściciela Microsoftu, jego flagowy program zmienił komputerowy świat.

W kontaktach między sobą komputery posługują się językami sztucznymi, tzw. językami programowania. Stąd też przez całe lata programy komputerowe związane były stylem pracy z maszyną do pisania: z klawiatury wpisywano komendy w postaci liter i cyfr, na które urządzenie odpowiadało w podobny sposób. Mogło to być skuteczne wówczas, gdy programiści pisali programy dla innych programistów, jednak w momencie, w którym komputery osobiste zaczęły trafiać do rąk użytkowników-profanów, taki system przestał być zadowalający.

Program Windows oznaczał zerwanie z tzw. wierszem poleceń, czyli wpisywaną ręcznie komendą, gdzie każda literówka oznaczała niezrozumienie polecenia przez system. Windows zastępuje większość tego tekstu małymi obrazkami, czyli ikon(k)ami. Tego typu środowisko komputerowe nosi nazwę „graficznego interfejsu użytkownika” (graphical user interface). Ponieważ Windows jest systemem graficznym, łatwiej się z niego korzysta, niż się o nim pisze. Istotną rolę gra tu manipulowanie ikonami bądź poleceniami za pomocą tzw. myszy komputerowej, co eliminuje konieczność wpisywania słownego polecenia. W stosunku do wcześniejszych typów oprogramowania, jest to znaczne uproszczenie życia użytkownikom, którzy zamiast zapamiętywać dokładne brzmienie komendy, mogą ją sobie odszukać przy pomocy „klikania” myszą.

Słowo Windows oznacza okna i pochodzi od przypominających okienka prostokątów na ekranie. Organizują one przestrzeń monitora: każde z nich pokazuje pewne informacje, np. uruchomiony przez użytkownika rysunek czy program. W górnej części okienek znajduje się szereg komend słownych lub obrazków. Ich konfiguracja może być zmodyfikowana przez danego użytkownika, jednak nawet wtedy jest ona powiązana z układem standardowym. Zgodnie z tym standardem, istnieje pewna liczba komend zapisanych słownie, np. „plik”,,.edycja”, „widok” i inne komendy paska menu. Komendy mogą też mieć postać obrazka, jak chociażby zgrupowane poniżej paska menu ikony paska narzędzi, przydatne przy formatowaniu tekstu. Rysunek dyskietki oznacza tu „zapisz” (zachowanie pliku), oko - „zaznacz wszystko”.

Ikonki zastępują rozmaite desygnaty: mogą to być programy, pliki tekstowe lub części komputera, ale również polecenia bądź właściwości. Niekiedy jedna ikona może zastępować informację lub polecenie w zależności od kontekstu sytuacyjnego — dotyczy to między innymi ikon informujących o rodzaju zastosowanej czcionki, służących zarazem do jej zmiany. W przeciwieństwie do polecenia tekstowego, które może występować samodzielnie, ikonki zasadniczo nie występują bez tekstu. Towarzyszy im albo podpis (jak ma to miejsce na pulpicie, czyli stronie ukazującej się po otwarciu programu), albo opis ukazujący się po wskazaniu obrazka kursorem myszy. Na tej podstawie moglibyśmy wysnuć wniosek o prymacie pisma nad warstwą graficzną, pełniącą funkcję raczej dekoracyjną. Czy jednak tak jest w istocie?

Ikona a komunikat słowny

Na mocy decyzji producenta, rysunki Windows nazywa się ikonami. Grecy nazywali tak wierne rzeźbiarskie odtworzenie ciała ludzkiego (Fozza et all. 1997), później termin ten rozciągnięto również na czczone w Kościele wschodnim obrazy, będące odbiciem innej rzeczywistości. Rozpowszechnienie się produktów Microsoftu nadało mu dodatkowe znaczenie. Najnowsza wersja Słownika języka polskiego'¹ podaje — poprzedzoną kwantyfikatorem inform. — taką oto definicję: „niewielki rysunek wyświetlany na ekranie monitora komputerowego, symbolizujący określony program, jego parametry lub funkcje, operację możliwą do wykonania w systemie komputerowym, jedno z urządzeń tego systemu i in.; typowy element graf. interfejsu użytkownika”.

Symbol jest znakiem konwencjonalnym, a jego przyporządkowanie obiektowi oznaczanemu umowne. W semiotycznej klasyfikacji znaków, znak ikoniczny opiera się na względnym podobień-

www.sjp.pwn.pl.