P1100536

14 Mmmo lynfcu

czyli zawarte w nich prawa były zapisywane na papierowym dokumencie Wraz z wprowadzeniem systemu informatycznego na giełdy oraz dcmateriali. zseją papierów wartościowych zniknął dawny dyskretny urok akcji i obligacji.

1.1.1. Pierwsze papiery wartościowe I giełdy na świecie

W działalności gospodarczej człowieka papiery wartościowe, a więc i spółki akcyjne, mają już 300-letnią tradycję. Z tego powodu akcje i obligacje jako instrumenty rynku finansowego stały się ważnym świadectwem (dowodem) rozwoju historii gospodarczej świata. Pierwsze prototypy obecnych spółek akcyjnych to duże towarzystwa handlowe, które powstawały w Europie na początku XVII w. w celu eksploatacji nowo odkrytych krajów zamorskich. Działalność tych towarzystw wymagała dużego kapitału, którego nie mógł zgromadzić tylko jeden kupiec lub bankier. Było to przyczyną gromadzenia wkładów kapitałowych przez coraz większą liczbę udziałowców (partnerów). Motorem ich działania było dążenie do podziału ryzyka między siebie oraz chęć jak najszybszego pomnożenia udziałów w zyskach. W pierwszym okresie wypłacane udziały w zyskach notowano w księgach, a ręcznie pisane pokwitowania nic zawsze były wydawane. Pierwszą w świecie drukowaną akcję imienną (z ręcznie wypisanym tekstem) wydała w 1608 r. Kompania Wschodnioindyjska utworzona w Holandii w 1602 r. Był to początek rozwoju giełd, szczególnie giełdy w Amsterdamie, a później w Londynie [10].

W praktyce okazało się. że tworzenie kapitału w formie akcji jest bardzo korzystne. Większa liczba posiadaczy małych zasobów pieniężnych mogła bowiem organizować się w celu efektywnego wykorzystania wspólnego kapitału do realizacji wspólnych dużych przedsięwzięć gospodarczych.

Okresem przełomowym w historii giełd była pierwsza połowa XVII w., ponieważ niezależnie od unowocześniania technik transakcji i pojawiania się nowych papierów wartościowych występowały wielkie spekulacje. Od pierwszych na świecie ustawowych regulacji zasad powstawania spółek akcyjnych i emisji akcji minęło ponad 200 lat. Przyczyną tego był skandal związany z fikcyjną działalnością Kompanii Mórz Południowych, która w 1712 r. wypuściła swoje akcje i sprzeniewierzyła duże kapitały wielu ciułaczy [20]. Wynikało to z entuzjastycznego zakupu akcji tej Kompanii, a nawet wymuszania zamiany pieniędzy na nic. a potem powstawania innych fikcyjnych przedsiębiorstw korzystających z koniunktury i emitujących akcje. których ceny szybko rosły.

Później w kodeksie handlowym Napoleona, wydanym we Francji w 1807 r.. dokonano pierwszej kompleksowej regulacji dotyczącej tworzenia i funkcjonowania spółek akcyjnych. W nawiązaniu do tego kodeksu inne kraje w podobny sposób dokonywały ustawowych regulacji funkcjonowania spółek akcyjnych i obrotu akcjami. Regulacje te dotyczyły głównie tworzenia władz spółki, praw akcjonariuszy i warunków sprzedaży akcji [10].

Dalszy rozwój giełd wystąpił w XIX w. (głównie w drugiej jego połowie), ale zasadnicze znaczenie miała giełda w Londynie z uwagi na duże znaczenie Wielkiej Brytanii w gospodarce światowej, ale szczególny rozwój emisji akcji i obligacji nastąpił dopiero w ostatnim stuleciu.

1.1.2. Rozwój emisji papierów wartościowych i giełd na ziemiach polskich

W Polsce tradycje emisji i obrotu papierami wartościowymi mają ponad 200 lat [38]. Jedną z pierwszych akcji wyemitowanych na ziemiach polskich była akcja dywidendowa Kompanii Manufaktur Wełnianych (rys. 1.1) wydana w Warszawie w czerwcu 1768 r. (Kompania wyemitowała 120 akcji o nominale 360 czerwonych złotych). Wśród udziałowców pierwszych kompanii akcyjnych przeważała szlachta i magnaleria, ale udziałowcami byli także mieszczanie, bankierzy i kupcy. Pierwszą obligacją na ziemiach polskich była natomiast pięcioprocentowa obligacja królewska. Wypuścił ją w lutym 1782 r. król Stanisław August Poniatowski, który — będąc w zależności od Rosji — dążył do uzyskania samodzielności politycznej przez reformy oraz odbudowę gospodarki i kultury kraju.

W późniejszym okresie intensywnego rozwoju kapitalizmu zaborcy: Austria. Prusy. Rosja, znacząco rozwinęli mechanizmy rynkowe, w tym rynek papierów wartościowych. Powstawały budynki bankowe i giełdowe, a Polacy pracujący w instytucjach bankowych i maklersko-giełdowych pozyskiwali wiedzę i doświadczenie z zakresu funkcjonowania rynku kapitałowego.

Pierwszą giełdę papierów wartościowych w Polsce (zwaną Giełdą Kupiecką) otworzono 12 maja 1817 r. w Pałacu Saskim w Warszawie na podstawie Postanowienia Księcia Namiestnika Królewskiego [20]. Wkrótce ukazała się pierwsza ustawa giełdowa w Polsce, zgodnie z którą giełda warszawska jako instytucja nie miała ani osobowości prawnej, ani samodzielności finansowej. Na początku pracowało w niej 6 maklerów, ale od 1822 r. już 12. Sesje giełdowe trwały od godz. 12 do godz. 13. Polska giełda papierów wartościowych prowadziła działalność do września 1939 r.

W XIX w. na giełdzie warszawskiej handlowano głównie wekslami, listami zastawnymi oraz obligacjami. Większy obrót akcjami wystąpił dopiero u schyłku XIX w. i dość szybko nabrał cech spekulacyjnych.

Kompleksowej regulacji zasad i mechanizmów funkcjonowania spółek akcyjnych w Polsce dokonano w kodeksie handlowym, który został wprowadzony w życie zgodnie z rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej w czerwcu 1934 r. W okresie między pierwszą a druga wojną światową, niezależnie od giełdy papierów wartościowych w Warszawie, działały również giełdy w Krakowie. Katowicach. Lwowie. Łodzi. Poznaniu oraz Wilnie. Jednak wiodącą rolę pełniła giełda warszawska, na której koncentrowało się ponad 97% obrotów krajowych (20).