P1110183

12

skiego decydowała także o jego wartości dla modernistów, którzy wyrażali postawy sprzeczne, oscylujące między biegunami. Okres modernizmu, zaczęty u schyłku XIX stulecia, był bowiem okresem przełomowym, w którym nakładały się na siebie różne wątki kulturalne, był czasem chaosu — dopiero później miały się z niego wydobyć te elementy, które będą podlegały krystalizacji.

Czy jednak w tym okresie wątek dionizyjski był mitem? Pytanie wcale nie bezprzedmiotowe, gdy przez mit rozumie się nie opowieść na tematy, które skłonne byłoby się uważać jako przynależne do takiej czy innej mitologii, ale za siłę kulturalną organizującą działania tych, którzy mit dany powołują do życia. Współcześni teoretycy mitu (np. W.F. Otto, Karl Kerenyi) podkreślają, że mit jest zasadniczo różny od baśni czy opowieści o zjawiskach, w które niegdyś wierzono, jest bowiem związany z działaniami społecznymi i kultami. Gdy staje się baśnią tylko, przestaje być mitem, wchodzi w obręb sztuki.

Jeśliby rzecz brać rygorystycznie, trzeba by powiedzieć, że wątek dionizyjski mitem nie jest, nie łączą się z nim bowiem żadne kulty rozumiane religijnie. Jednakże wątek Dionizosa tak jak nie stanowi zakrzepłego toposu, nie jest przecie również prostą opowieścią mitologiczną, nawet taką, której nadano sens metaforyczny. Różni się więc np. od tych wątków mitologicznych, które opracowywali poeci dramatyczni w tragediach wystawianych na dworze Ludwika XIV, były one bowiem dla nich tylko skonwencjonalizowanymi przebiegami fabularnymi. W epoce modernizmu spełnia on właśnie pewne czynności organizujące. Jest bowiem nie tylko przedmiotem utworów, wyraża pewną postawę — więcej, sam staje się wzorem owej postawy, dającej się określić nie tylko w kategoriach literackich, ale także społecznych, jest więc elementem „życia”, sam w sobie stanowi przeżycie kulturalne. Do wątku dionizyjskiego dają się w pewnym stopniu odnieść rozważania Malinowskiego o roli mitu w społeczeństwach pierwotnych:

Mit, taki, jaki istnieje w społecznościach dzikich, to znaczy w swej żywej prymitywnej postaci, jest nie tylko opowieścią mówioną, lecz rzeczywistością przeżywaną. Nie ma on charakteru fikcji, takiej jak nowoczesna powieść, lecz żywej rzeczywistości, wierzy się, iż to zdarzyło się w czasach pradawnych i od tamtej pory

wywiera wpływ na loty świata i ludzi. Mit dla dzikiego jett tym. czym (łka wierzącego chrześcijanina jest biblijna historia stworzenia świata, upadku i pienia przez ofiarę Chrystusa na krzyżu. Podobnie jak nasza opowieść mtadĘĘM w naszym rytuale, w naszej moralności, jak rządzi naszą wiarą i kontroluje postępowanie, taką samą albo jeszcze większą rolę pełni mit wobec dzikiego*.

By więc uznać, że dany wątek w danej epoce nie jest fantastyczną opowieścią, lecz właśnie mitem, należy pi jego realny stosunek do rzeczywistości społecznej. Jedi jako odzwierciedlenie, lecz współczynnik. Cóż więc w epoce nizmu współtworzy legenda Dionizosa, na jaki wycinek ma wpływ bezpośredni? Wydaje się, że mit dionizyjski wzorem ujęcia roli poety w społeczeństwie.

Główną funkcją mitu — powiada Mircea Eliade — jest „ustalane” modtoi przykładowych (/es modeles exemplaires) wszystkich rytuałów i wszystłuch titM cych działań ludzkich: tak odżywiania i małżeństwa, jak pracy, kształcenia, czy mądrości¹⁰.

Na przełomie stuleci był więc wątek dionizyjski modelem przykładowym zachowania poety wobec współczesności, wzorem stosunku artysta-społeczność, wprowadzonym na miejsce jeszcze z romantyzmu wywodzącego się przeciwstawienia filister. Model ów nawiązywał do autentycznych rytuałów* zanych z kultem Dionizosa w starożytności, rytuałów, głównym elementem była demokratycznie traktowana i stanowił podstawę wariacji, jakie pisarze lat 1890—1920 na 1 Dionizosa pisali. Nadawali mu bowiem różny sens* n go dla różnych celów. Mit Dionizosa był w ujęcia niezwykle wieloznaczny, jego przemiany stanowiły ' wygj§||j postaw¹1.

* B. Malinowski, Szkice z teorii kidtury. tłum. T. Swięeka

475.

¹⁰    M. Eliade, Structure et fonction dk mythe c osmogoniqne w:

I: La Naissance du Monde, Paris 1959, S 472; szerzej problem lot tomie esejów Mythes, reves et mysieret, Parts 1957..:

¹¹    O przemianie znaczeń symboli por. studium S. Gm społeczne zmiany znaczenia symbotów literackich W,