P1120025

Trudno określać w jaki sposób lub dlaczego twórca podjął decyzję o takiej a nie innej formie dzieła. Mogły być to względy czysto praktyczne (zamówienie, konieczność wywiązania się ze zobowiązań, dostępny aparat wykonawczy, czy też aktualna moda). Jednak treści muzyczne i pozamuzyczne były i są wewnętrzną potrzebą przekazania nie dających się przedstawić inaczej odczuć, marzeń, a może tylko ulotnych wspomnień lub wrażeń. Treści te są treściami człowieka myślącego, człowieka odczuwającego. Stąd logika przekazu muzycznego jest taka uniwersalna — zwykle rozumiana jest poza językiem. Nawet poza określonymi kręgami kulturowymi.

5.1. Elementy budowy i przebiegu utworu muzycznego

Najmniejszym, złożonym najczęściej tylko z kilku lub kilkunastu dźwięków elementem formotwórczym jest motyw. Ma strukturę postrzeganą jako logiczną całość. [Przykład I, 2,3]

1. J.Y Beethoven V Symfonia c-moll Allegro eon brio op. 67 cz. 1

3. Ja jestem muzykantem Holenderska melodia ludowa

Następujące po sobie motywy tworzą większe całości nazywane frazami muzycznymi, większe zaś zdaniami i okresami. Tak „ułożone” motywy, frazy zdania i okresy stanowią o budowie utworu muzycznego.

Natomiast dzieła, w których nie postrzegamy logicznie zamkniętych struktur, a ich przebieg jest ciągły bez wewnętrznych zakończeń mają formę ukształtowaną ewolucyjnie. Do nich należą polifoniczne budowle wielogłosowe.

Przebieg formy muzycznej, wypełnienie czasu jej trwania mniejszymi i większymi fragmentami (częściami), zestawionymi bądź to na zasadzie podobieństwa, kontrastu lub powtórzenia, bądź według innych zasad stanowi o jakości i nazwie formy muzycznej.

Melodia, którą słyszymy jako zamkniętą, często składa się z dwóch fragmentów, z których pierwszy nosi nazwę poprzednika a drugi następnika [przykład 4].

4. W. Lutosławski Taniec

poprzednik

następnik

Poprzednik i następnik złożone są z czterech jednotaktowych motywów. Można je również określić jako dwie frazy tworzące zdanie muzyczne.

Przyjęcie pojęcia „zdanie” wskazuje na logikę budowania linii melodycznej na podobieństwo wyartykułowanej zdaniem myśli. Przykład 4 przedstawia spontaniczny (o jednakowej liczbie taktów) układ fraz w tym zdaniu. Jednak nie zawsze tak bywa. Może drugi człon zdania być rozbudowany, lub skrócony [5,6]. Zdarzają się również zestroje trzech fraz tworzących zdanie.

49