DSCN1772

120 Normy społeczne

Normy społeczne, dyrektywy określające, w jaki sposób członek danej zbiorowości powinien się zachowywać. Odnoszą się one do wszystkich członków zbiorowości, w której są uznawane, bez względu na pełnioną rolę społeczną i pozycję zajmowaną przez konkretną osobę. Według Geor-ge’a Homansa „norma jest stwierdzeniem specyfikującym, jakiego zachowania oczekuje się od pewnej osoby czy większej ich liczby w danych okolicznościach, gdy konformizm wobec normy traktuje się jako przynoszący nagrodę, dewiację zaś jako karzącą” (zob. [M. Kcmpny 1988, s, 227]).

Zazwyczaj wyodrębnia się następujące rodzaje norm: normy grupowe - właściwe tylko dla określonej grupy społecznej, normy społeczne - obowiązujące w całej społeczności, normy kulturowe - obowiązujące uczestników danej kultury. Ponadto wyróżnia się normy obyczajowe (w tym moralne) oraz normy prawne.

Każda norma określa jakąś powinność -co należy lub czego nie należy robić. Powinność ta jest pewnym nakazem lub zakazem o charakterze wartościującym. Stosunek jednostki do norm jest równocześnie stosunkiem do wartości, z których one wynikają. Wszystkie normy zakładają bowiem uznanie dla jakichś wartości tkwiących u ich podstaw. I chociaż - w ślad za Marią Ossowską [1966, s. 128-143) - wyróżnić można normy teleologiczne („jeśli chcesz osiągnąć A, powinieneś uczynić B”) i normy letyczne (przyjęte na zasadzie autorytetu lub arbitralnego ustanowienia), to jednak wszystkie dają się one sprowadzić do norm aksjologicznych, ponieważ ich akceptacja wynika z przekonania o znaczeniu określonej wartości. Jednocześnie ta sama wartość może być zawarta w wiciu różnorodnych normach. To wzajemne przenikanie się norm i wartości określa się często mianem systemu aksjonormatywnego.

Ścisły związek występujący między normami a wartościami pozwala uznać, że różnice między tymi pojęciami dotyczą odmiennego stopnia ich uogólnienia. „Norma

jest to względnie szczegółowy wzorj. _ I chowania służący do oceny zgodności u I krefńego czynu z określoną wartością ł I ralną" [M. Kosewski 1985, s. 32], Wt&. I ujęciu przestrzeganie normy jest wi^ j kiem zgodności zachowania z ogólną tością.

Akceptacja poszczególnych nóhnpzg j jednostkę dokonuje się zwykle w niejedna, kowy sposób. Niektóre z nich uważane n za bardzo ważne - w żadnym wyparto wolno ich naruszyć, natomiast inne, chocia są uznawane, to jednak z mniejszym pra. konaniem. Mogą się wreszcie zdarzyć abt normy, których jednostka nie uznaje lub uważa za niepotrzebne, a nawet wręcz szkodliwe. Różne stopnie przyswojenia normy określa się jako uznanie (norma jes uznawana, chociaż nie zawsze przestrzegana) oraz internalizację (jednostka jest wewnętrznie przekonana o słuszności tej normy i stara się jej zawsze przestrzegać, niekiedy wskazuje się, że jest ona przestrzegana, chociaż nie ma świadków - czyli gdy za jej naruszenie nie grożą żadne sari-cje) (zob. (M. Ossowska 1986. s. 153]) Poszczególne normy mogą być w odmienny sposób przyswojone przez różne jednostki, a ponadto ten stopień akceptacji może wraz z upływem czasu ulegać przekształceniom-wywołuje to określone reperkusje w skali społecznej.

Normy umożliwiają realizację dwóch podstawowych funkcji: 1) przyczyniają się do osiągnięcia celu grupowego, 2) zapewniają grupie trwanie [S. Mika 1982, s. 382]. Aby możliwe było osiągnięcie jakiegoś zamierzonego przez grupę celu, niezbędne jest podporządkowanie zachowań, przynajmniej części jej członków, różnorodnym wymogom prowadzącym do jego realizacji Istniejące normy grupowe wskazują, w jaki sposób powinni postępować członkowie grupy, aby cel został osiągnięty.

Norma społeczna umożliwia realizację celu grupowego, jednak z punktu widzenia działającego podmiotu traktowana może być jako dodatkowe „utrudnienie" na dro

dze do osi jest on o normę tra staje się ł młotowe (wartości działania uświęca: normy w nego celi Norn lub naka mętu pn stanowi; Iccznycl ustala v pupy” normy

nie ule; nączęS Ka 'ującyc

członk

powsz

stwłe)

Przest

niagi

towar

tozpa

WZgj,

®8M»

|§8ę

i

Wży

n

*wy

is