P1130762 resize

163

163

a takie nie-idniowych, st ceramika, tlkopolskicj zą fazą kul-óre są dato-auchc wazy ne stanowią !la „kultury turze hiżyc-iry przedlu-re wyróżm-ie szerszego rozpoznane >żna stwier-dłużyckiej” szkieletowy, jyposażeniu sugerował, tak można dłużyckiej"

łliki

kres możli-się być nicią obszarze ad, acmen-zacbodnicj dć ze znisz-hodowiancj do naszych

awą na Po-n ten docie-zym akcen-tym terenie obów głóu-r*y niejako ijącego kul-ficznym dla i względem Skreślonych mie na poduczę starszej se jednolity, złe badania, ystkim grup razie, utrzy-n (K Siuch-u tak silnym dzie dotarły ' w starszym ■pośmianej ącymi rezul-cązu.

ar Pomorza ^wielkopol

skiej strefy „kultury przcdhiżyckiej”, czy też za jej pośrednictwem docierające z południowych grup kultur mogiłowych. Szczególnie bliskie związki ze strefą śląsko-wielkopoltką są dostrzegalne na ziemi pyrzyckiej, który to teren można by nawet włączyć do tej samej strefy kulturowej. U ujścia Odry częste są także ślady oddziaływań północno-zachodnich.

W rejon Pomorza Gdańskiego również poprzez Kujawy napływają niektóre elementy „kultury przedlużyc-Iriej”. Jednocześnie jednak na tym terenie natrafiamy na ceramikę kultury trzcinieckiej, co sprawia, że obszar ten w starszym okresie epoki brązu tworzy lam odrębną strefę kulturową, pozostającą zresztą także pod wpływem oddziaływań z kształtującej się na wschód od ujścia Wisły kultury baltyjskiej. Z przedstawionego zarysu sytuacji kulturowej na Pomorzu w starszym okresie brązu wynika, że brak jest podstaw, by włączać je do tej samej strefy kulturowej co Śląsk i Wielkopolską oraz utrzymywać, że jest ono, podobnie jak dwa ostatnio wymienione, zajmowany przez jedną kulturę — „przedłużycką”. Wpływy kulturowe ze strefy śląsko-wiclkopolskiej j z kręgu południowych grup kultur mogiłowych były tam, a zwłaszcza nad dolną Odrą, obok innych bardzo wyraźne, ale też występują cechy nadające obszarowi Pomorza odrębny charakter kulturowy. Sprawą przyszłych badań pozostaje bliższe określenie kultury starszego okresu epoki brązu na Pomorzu. Już jednak dzisiaj wydaje się, że nie jest to kultura na całym tym obszarze jednolita i przynajmniej trzy strefy dadzą się wyróżnić: nad dolną Odrą, na Pomorzu Gdańskim i na pozostałej części Pomorza.

Przechodząc na południe, na tereny ogólnie określane jako strefa śląsko-wielkopolska z włączeniem Ziemi Lubuskiej, obszaru Kujaw i północno-zachodniej Małopolski, rozważania nad kulturowym obrazem tych regionów w starszym okresie epoki brązu rozpocząć wypada od kwestii zachodniego pogranicza kultury trzcinieckiej, a także ustalenia charakteru powiązań kulturowych tego zespołu z obszarem położonym dalej na zachód, a zajmowanym przez „kulturę przedłużycką”. Pomiędzy kulturą trzdniecką a „przedłużycką" wyróżnia się strefę przemieszania (A. Gardawski 1959, s. 16 n.; J. Dąbrowski 1972, s. 76), co sprawia, że granica między tymi kulturami była nieostra. W strefie przemieszania występują materiały obu kultur, i to nawet niekiedy na tych samych stanowiskach. Strefa ta obejmuje teren Kujaw oraz obszar nad środkową i częściowo dolną Wartą oraz na wschodnim brzegu Prosny, z wyjątkiem jej górnego biegu. M. Gedl próbuje, przynajmniej w stosunku do części terenu strefy przemieszanej, wyjaśnić fakt współwystępowania materiałów kultury trzcinieckiej i przcdhiżyckiej zróżnicowaniem chronologicznym osadnictwa tych kultur. Badacz ten przyjmuje, że tereny zajęte przez wcześniejsze osadnictwo trzdnieckie zostały następnie opanowane przez osadnictwo „kultury przedhiżyckiej” (M. Gedl 1975, s. 81, 83), i to niekiedy nawet ze wczesnych faz rozwoju tej kultury (np. na Kujawach grób 2 z Wojdala, woj. inowrocławskie). Wydaje się, iż jest to próba raczej teoretyczna, choć nie pozbawiona realnych przesłanek, gdy weźmiemy pod uwagę, że generalnie rzecz ujmując kultura trzdniecką pojawiła się nieco wcześniej niż „kultura przedłużycką”. Jednakże pierwsze, najstarsze zespoły kultury trzcinieckiej pojawiły się na terenie Polski południowej, a jej wyraźny rozwój terytorialny przypada na XV w. p. n. e. (J. Dąbrowski 1972, s. 82), a więc na len sam czas, co okres szczytowego rozwoju „kultury przedłuźyckiej”. W tzw. strefie przemieszanej nie należałoby więc raczej oczekiwać osadnictwa wczesnej fazy kultury trzcinieckiej, jest ono współczesne z występującymi tam śladami osadnictwa „kultury przedhiżyckiej”. Dodać jeszcze wypada, iż obecny zespół materiałów z tzw. strefy przemieszania nie stwarza właściwie podstaw do ustalenia wyraźnie czytelnych różnic chronologicznych między materiałami kultury trzcinieckiej i „przedhiżyckiej". Daleko bardziej uzasadnione wydaje się być traktowanie tej strefy przemieszania jako typowej strefy kontaktowania się dwóch kultur archeologicznych, czego rezultatem jest brak ostrej między nimi granicy. Na koncepcji M. Gedla zaważył przypuszczalnie w dużej mierze jego pogląd łączący rozprzestrzenianie się „kultury przedhiżyckiej” z napływem nowej ludności z południa, z kulturą mogiłową. Ludność ta na części terenów tzw. strefy przemieszania miała zająć miejsce starszego osadnictwa tizdnieddego (M. Gedl 1975, s. 81, 83). Trudno całkowicie odrzucić możliwość pewnych zmian ludnościowych na naszych ziemiach w starszym okresie epoki brązu, a zwłaszcza możliwość napływu grup ludzkich z kręgu kultur mogiłowych, które w dużej mierze wpłynęły na proces przeobrażeń kulturowych. Jednakże ten proces przeobrażeń musiał objąć przede wszystkim autochtoniczną masę ludności naszych ziem. Zagadnienia te prowadzą nas dalej do problemu genezy „kultury przedłuźyckiej". Zanim jednak do niego przystąpimy, wypada zakończyć omówienie kwestii zróżnicowania kulturowego obszaru, na którym wyznacza się zasięg tej kultury.

Po charakterystyce sytuacji kulturowej na Pomorzu i w tzw. strefie przemieszania kultur trzcinieckiej i „przed-łuźycldej” pozostaje do omówienia obszar Śląsk o-wielkopolski wraz z Ziemią Lubuską i północno-zachodnią częścią Małopolski z wyłączeniem natomiast wschodniej Wielkopolski wraz z Kujawami, które należałyby do strefy przemieszanej. Wskazane na początku tego rozdziału charakterystyczne zasięgi występowania niektórych wyrobów z brązu oraz form ceramiki skłaniają do rozważenia przede wszystkim kwestii zróżnicowaniu kulturowego śląsko-wiclkopolskiej strefy „kultury przedhiżyckiej". Najmocniej zróżnicowanie kulturowe w starszym okresie epoki brązu Śląska i Wielkopolski akcentował A. Gardawski (1959,    129-132; 1970, s. 23, 24, ryc. I),