P1140716

354 KRZYSZTOF SZAMAŁEK przemiany Środowiska geograficznego 355

odiesiano je dla pozyskania nowych terenów pod uprawy i pastwisk W znacznie niniejszym stopniu podlegała deforestacji strefa wysoczyzn zjyL zana z formacją borów mieszanych.    ,

Podsumowując najogólniej wnioski płynące z oceny lokalizacji punklót osadniczych w kruszwickim mikroregionie, stwierdzamy duży stopień podobieństwa w sytuowaniu osad. wyrażający się przede wszystkim w tendencji do zajmowania miejsc wyeksponowanych w terenie i często z natury obron, nych. oraz w stosunku do sieci hydrograficznej i pokrywy glebowej. Tał duży stopień podobieństwa w lokalizacji punktów osadniczych dodaikot₀ potwierdza jedność i zwartość osadniczą kruszwickiego zespołu, opartą zwartości fizjograficznej mikroregionu. Powiązaniu tego zespołu nie przeczą podział na rysujące się dość wyraźnie strefy eksploatacyjne. Może być og wyrazem właściwej i planowej dyslokacji punktów osadniczych dla pełnego wykorzystania okupowanej ekumeny. zwłaszcza że część osad posiadała. $ względu na ich obronne usytuowanie, utrudniony dostęp do wyżej położony partu stref eksploatacyjnych. W stosunku do tych osad powiedzieć moi®, że względy natury obronnej przeważyły nad względami natury gospodarną co jest najbardziej widoczne w odniesieniu do grodu na Ostrowie Rzępowską który był nadto wyspą dość nisko położoną w stosunku do lustra wody w jeziorze (około 1 m), a tym samym zagrożoną powodzią. Usytuowani; Ostrowa Rzępowskiego narzucało niejako z góry odmienny typ zabudów w stosunku do innych osad wcześniej oraz równocześnie z grodem użytkowanych. Wilgotne podłoże pozwalało jedynie na zabudowę naziemną, która s względu na niewielką powierzchnię majdanu (około 1 ha) była stosunków zwarta. Dla ochrony konstrukcji wału przed naporem fal mieszkańcy grodu zbudowali potężny i przemyślnie skonstruowany falochron. Na przykłada Ostrowa Rzępowskiego najwyraźniej widać wpływ środowiska na budownictw oraz aktywność populacji w poszukiwaniu nowych form adaptacji. Ścisk powiązanie fokalizacji osad z siecią hydrograficzną, korzystne głównie i względów natury obronnej, okazało się zgubne dla większości z nkk które u schyłku okresu halsztackiego w związku z podwyższeniem postni wody zostały zatopione.

ZAGADNIENIE WIELKOŚCI EKUMENY

Podstawowe znaczenie dla problematyki funkcjonowania zespołów osadniczych z grodami ..typu biskupińskiego”, do jakich zaliczyć możemy rond i kruszwicki zespół, ma zagadnienie wielkości ekumen. Z. Rajewski (I9f s. 176; 1958. s. 25) przyjmował łączną wielkość ekumeny dla grodó* w Biskupinie i Izdebnie na około 700 km². Biorąc za podstawę ronnr szczeńie grodów kultury łużyckiej z grupy w rejonie Biskupina, utrfl* się pogląd, że wielkość tamtejszych ekumen grodów wahała się w granit** 500-800 km² (Z. Bukowski I979c, 251). Odmiennego zdania jest J Ostoj*^--Zagórski (1976. s. 50-51), który na podstawie badań prowadzonych w tfP

indowa ograniczył wielkość ekumeny tego grodu do 200 km², przy czym 'fgrshnia strefy intensywnie eksploatowanej gospodarczo wynosiła, jego ;_;._nj_fn). około 60 km ². Jednakże w próbie modelowej rekonstrukcji gospo-mieszkańców halsztackich grodów „typu biskupińskiego” powierzchnię .{gil „dostępnego" grupie związanej z grodem określono w przybliżeniu ;|4.km², przy czym podstawą przyjęcia takiej wielkości było wyliczenie jniej odległości między grodami (M. Henneberg, J. Ostoja-Zagórski s. 327). Z kolei w monografii grodu w Jankowie znajdujemy ^sląd. jakoby granice ekumen grodowych wykreślały osady zakładane . jila od grodów oraz miejsca pochówków i rozrzut znalezisk odosobnio-..fb, przy czym promień dzielący te punkty od grodu wyznaczałby geo-^tątznie strefę ekumeny (J. Ostoja-Zagórski 1978, s. 127).

Sprezentowane sposoby wyznaczania ekumeny wydają się kontrowersyjne, j-ji bowiem przekonujących dowodów na to, iż strefy eksploatacji gospo-■jiczej układały się koncentrycznie wzdłuż rynnowych zbiorników jeziemych, którymi by/y usytuowane grody. Nie potwierdza tego bynajmniej rozrzut jaowsk w ich rejonie, widoczny nic tylko na przykładzie kruszwickiego społu, ale również zespołów z Biskupina. Sobiejuch. Izdebna, Jankowa i Blina (Z. Bukowski I979b, s. 226 ryc. 128 i 129). Stosowanie w praktyce (pisanego wyżej sposobu wyznaczania ekumeny napotyka też poważne trudno-uPosługującsię bowiem wyłącznie kryterium odległości owych odosobnionych paktów osadniczych od regionalnych centrów, często stajemy przed wyborem □liczenia takich punktów do określonego zespołu osadniczego. Rozmiary domen były różne i. jak słusznie podkreśla J. Ostoja-Zagórski (1978.

1127), zależały niewątpliwie od wielkości i aktywności gospodarczej społeczno zamieszkującej gród. W równym stopniu zależały one również od zespołu lokalnych warunków fizjograficznych, wśród których do najważniejszych zaliczalibyśmy: wielkość i stopień nachylenia teras, układ sieci hydrograficznej ■rodzaj gleb. Wielkość ekumeny nie była wielkością stałą, także w odniesieniu kiego samego zespołu, który przecież na przestrzeni dziejów ulega! zmianom, •dacio wyraźnie na przykładzie kruszwickiego zespołu osadniczego, w którym cósemujcmy stopniowy wzrost liczby osad i rozszerzanie strefy ekumeny aż -ogranic mikroregionu, kiedy to w okresie halsztackim D zostaje zbudowany pódl Należy podkreślić, iż źródła, jakimi dysponujemy w odniesieniu do kolretnych zespołów osadniczych, pozwalają nam raczej wyznaczać strefę (kameny eksploatowaną rolniczo. W odniesieniu do kruszwickiego zespołu •udmezego strefa ta obejmowała obszar około 60 km², pokrywając się Wyodrębnionym fizjograficznie mikroregionem. Odpowiada ona tzw. strefie Masywnej eksploatacji wyznaczonej przez J. Ostoja-Zagórskiego (1976,

¹51) dla grodu w Jankowie, głównie na podstawie wyraźnie zaznaczają-tyh się barier ekologicznych, które tworzyły wyższe rejony wysoczyzny.

¹ Ładnienia te omówione szczegółowo w dysertacji (por przypis 2) zostaną opubliko-^ • oddzielnym artykule.