P1140712

przemiany Środowiska geograpk znecjo 347

przemiany Środowiska geograpk znecjo 347

346

KRZYSZTOF SZAMAŁEK

tyczny (B). Występuje on w czarnych ziemiach wyługowanych oraz * ^ bach brunatnych Obecność tego poziomu wiąże się z występowy w przeszłości lasów liściastych. Przeprowadzone badaniu gleboznawcze zaly. iż czarne ziemie wyługowane są w stosunku do czarnych ziem wlnści*^ niedokształconc. głównie z powodu ich późniejszego odlesicnia. Proces hi^ wanta gleb brunatnych miał miejsce w okresie subatlantyckim, znacznego oziębienia i wzrostu wilgotności, i poprzedzał tworzenie się czarny ziem wyługowanych, o czym może świadczyć obecność węglanów w pozio^ A (W. Cieśla 1961, s. 80; H. Uggla 1979, s. 404). Początki tego proco, miały więc miejsce w schyłkowych fazach istnienia osadnictwa ludności kultury łużyckiej. Zatem przypuszczać możemy, że zasięg czarnych z** wyługowanych pokrywa się ze strefą pierwotnych lasów liściastych, istniejący^ jeszcze w czasie trwania wspomnianego osadnictwa (ryc. 3). Gleby brunai* współwystępujące z czarnymi ziemiami wyługowanymi i podlegające podobny# procesom (ługowanie), byłyby w związku z tym w stosunku do nich niedo kształcone, zatem gleby te w przeszłości nie były trwale odlesiane.

Trzecią grupę gleb tworzą czarne ziemie właściwe, zajmujące zdecydowanie przeważającą część obszaru badanego mikroregionu (ryc. 3). Brak w profit tych gleb poziomu genetycznego (B) wskazywałby na ich najwcześniejsze trwałe odlesienie. Odlesienie to zapoczątkowane już w okresie neolitu uległ; nasileniu w epoce brązu, zwłaszcza zaś w schyłkowych jej fazach i w okresie halsztackim. Nie oznacza to oczywiście, że nie dochodziło do powm lasów na te tereny w stosunkowo krótkich okresach osłabienia, lub nanet zaniku osadnictwa. Inwazja lasu w tych okresach została zarejestrowani w diagramach pyłkowych (B. Jankowska 1980. s. 12-13). Użytków wykształconych najwcześniej, bo już w okresie subborealnym, czarnych ze właściwych (M. Strzemski 1964, s. 13-14) stanowiło podstawę gospodat społeczności kultury łużyckiej zamieszkujących badany mikroregion.

BIOSFERA

Charakterystykę biosfery ograniczymy do tych jej składników, który* obecność na podstawie wyników analiz specjalistycznych dyscyplin przyroda czych nie budzi wątpliwości, a których znaczenie dla życia społeczno® ludzkich zamieszkujących badany mikroregion miało, lub też mogło w¹⁴ znaczenie bezpośrednie. Omówienie roli czynnika antropogenicznego w Srok wisku geograficznym ograniczymy do zasygnalizowania zmian, jakie wy»oł*h w nim osadnicza i gospodarcza działalność grup ludzkich. Charakterystyk składników biosfery przeprowadzimy w obrębie czterech wyróżniających * ekosystemów, występujących w badanym mikroregionie. Poszczególneek*!* my były w różnym stopniu i w różny sposób eksploatowane. ulepJ* niejednokrotnie na przestrzeni dziejów istotnym przeobrażeniom.

Najbardziej wyróżniający się ekosystem tworzyło jezioro Goplo z siecią opisanych wyżej rozgałęzień i dopływów, zaliczane na p

I .*iegocharakteru zooplanktonu do zbiorników eutroficznych. Ten olbrzymi r „iii wody. w interesującym nas odcinku czasu kilkakrotnie większy od posiadający dzięki przepływającej przez niego Noteci połączenie (sientcm rzek Warty i Odry oraz z Morzem Bałtyckim, stanowił ' '„(jjlnc środowisko dla rozwoju flory i fauny. Spośród fauny znaczącą ^„ strukturze żywnościowej społeczności ludzkich pełniło spożycie ryb; Luda tego znaleziska archeologiczne z obrębu kruszwickiego zespołu jgjcsgo. Szczątki ryb odkryte w obiektach mieszkalnych oraz w jamach Lj/arniczych poświadczają obecność takich gatunków, jak: płoć, wzdręga, L^ Pewną rolę w strukturze spożycia tamtejszej społeczności mogło Ljuifrównież ptactwo wodne, jak: kaczka krzyżówka czy gęś gęgawa, do Lj spotykane gatunki nad Gopłem, od których pochodzą kaczka 1 gęś Lgowi (Z. Czarnecki 1965, s. 85-87). Kości ptaków występują dość Ljto w warstwach i obiektach kultury łużyckiej, mimo to potwierdzają L udział w konsumpcji. Natomiast obecność w wypełniskach obiektów [.^warstwach muszli mięczaków wodnych może świadczyć zarówno o zalewie Lpci osad. co w odniesieniu do niektórych obiektów i warstw nie ulega Lęlńości. jak również o celowym zbieraniu niektórych gatunków.

Następny ekosystem bezpośrednio związany z działalnością wód tworzyła ptli przybrzeżno-zalewowa. Jej granice w związku z wyżej omówionymi limami klimatycznymi w interesującym nas okresie pradziejów miały tendencje go przesuwania się w głąb lądu, przy równoczesnych zmianach związanych neonowymi wahaniami poziomu wód jeziora. Niektóre składniki bogato rozwijającej się tu flory miały znaczenie dla życia gospodarczego społeczności Mzkich. Brzegi Gopła do dziś porasta lity pas trzcin, który u schyłku ęofa brązu i w okresie halsztackim osiągać musiał dość znaczną szerokość tmp na większą od obecnej płytką, zalewową część jeziora, stanowiącą również miejsce lęgowe ptactwa wodnego (J. Walas 1965, s. 74). Trzcina pospolita (Pliragmiies communis) odgrywała duże znaczenie w budownictwie mieszkalnym i gospodarczym kultury łużyckiej, której ludność używała jej ■ pokrycie dachów domostw i zadaszeń jam zasobowych. Obszary pokryte opolami bagiennymi wchodzą w skład olesów, tworząc wraz z zaliczanymi óonich zaroślami łozowymi jednolitą formację fitosocjologiczną, związaną We wszystkim z glebami mułowo-torfowymi. Występują w niej m. in. ta czarna (Alnus glulniosa). wierzba krzewiasta (Sali.r cinerea) i brzoza •mną {Betula pubescena) (J. Walas 1965, s. 78-80). Na szczątki olszy ¹ brzozy natrafiono w warstwach i obiektach osad wchodzących w skład tanego zespołu osadniczego. Na odlesionych po olesach terenach, bezpo-talio za pasem trzcin, wykształcały się łąki podmokle o budowie kępo-*11 wysokim poziomie wody z dominującym zespołem turzycy (Care.r tanu, Care.r fusca) oraz łąki wilgotne składające się z różnych traw ¹ tazyc, przewyższające wartością użytkową łąki podmokłe. Na powstałych * tai pastwiskach bardzo wyraźnie zaznacza się wpływ wypasu. Zwarta ta runa łąkowego zostaje porozrywana kopytami bydła na liczne kępy.