P1140717

przemiany Środowiska oeograi kyneoo 357

KRZYSZTOF SZAMAI.EK

przy uwzględnieniu izw, odległości ekologicznych. Owe odległości, klór\_;; nie brano pod uwagę w wcześniejszych szacunkach wielkości ekumcn. u bardzo isloine. Jak wynika z badań kruszwickiego zespołu osadniczego odległości le dzielące poszczególne osady nie przekraczały 2,5 km. a najdzig od grodu oddalone współczesne mu osady znajdowały się w odległość, około 5 km. Podkreślić jednak należy, iż wielkość strefy eksploatowana rolniczo nie pokrywa się z wielkością strefy eksploatowanej przez łowkct«o. rybołówstwo i zbieractwo, która była zapewne znacznie większa, a jej granice były bardziej płynne.

/ problemem wielkości ekumeny wiąże się zagadnienie samowystarcig noki mikroregionów oraz możliwości ich zagospodarowania. Szczególne ag. czenic miały tu badania J. Ostoja-Zagórskicgo (1973, s. 471-479; I97t s. 123-149; 1976. 46-65). a zwłaszcza jego wspólna z M. Henneberpc, próba modelowej rekonstrukcji gospodarki mieszkańców halsztackich grodfc _tvpu biskupińskiego” (M. Henneberg, J. Ostoja-Zagórski 1977, s. 3I9-3D) Autorzy w skonstruowanym modelu, opartym na jednym z fundament-nych twierdzeń biologii, jakim jest prawo dotyczące adaptacyjnej zależności populacji od warunków środowiska zawarli cały szereg interesujących n informacji, odnoszących się do wyżej sygnalizowanych zagadnień. Z przedstawionych wyliczeń, opartych na łącznym zapotrzebowaniu kalorycznym pop-lacji liczącej 1000 osób wynika, iż rocznie populacja ta musiałaby skonsu&c-wać około 153 390 kg tuszy zwierzęcej oraz 204 533 kg ziaren i przetwórń roślin uprawnych (zbożowych i strączkowych) (M. Henneberg, J. Ostrp -Zagórski 1977, s. 331). W przeliczeniu na jednego statystycznego czlonb społeczności, związanej z grodem, wypadało 153,39 kg mięsa w ciągu roki Zatem ów statystyczny członek wspólnoty zjadałby 12,78 kg mięsa miesięczne a przeciętna dzienna porcja mięsa na każdego z jej członków wynosHabi 426 g. Jeżeli zważymy, że w tej modelowej populacji dzieci do lat 9, Klat miały mniejsze zapotrzebowanie kaloryczne, stanowiły przeciętnie 26,4', (M. Henneberg. J. Ostoja-Zagórski 1977, s. 328, tabela 1). wówczas doroł członkowie tej wspólnoty zjadaliby tego mięsa jeszcze więcej. Obliczone nonę spożycia mięsa wydają się znacznie zawyżone, zwłaszcza jeśli zakładam), ś taka ilość spożywanego mięsa była niezbędna dla zapewnienia nomtahtp funkcjonowania populacji. Nie zgadzają się też z bardziej wiarygodna ustaleniami J Ostoja-Zagórskiego (1976, s. 56-57), zawartymi w jego p*? dotyczącej zagadnień upadku grodów kultury łużyckiej. Otóż autor W wyliczył w niej, że dzienne zapotrzebowanie żywności na jedną osobę dorodk wchodzącą w skład interesującej nas wspólnoty, wynosiło 750 g, przy o® sama produkcja roślinna pokrywała 75% tego zapotrzebowania. Wynika 9$ że w dziennym zapotrzebowaniu żywności mięso wraz z rybami stano** tylko 187.5 g. Biorąc za podstawę to wyliczenie, miesięczna norma spot*⁹ mięsa wynosiłaby przeciętnie około 5 kg. Tę wielkość przyjęliśmy szaem*¹' wo dla kruszwickiego zespołu osadniczego, zakładając, iż liczebność pop® w fazie funkcjonowania grodu odpowiadała przyjętej w modelu. Żalem

_(|ffbowanic na mięso dla tej modelowej populacji wynosiło około 60 000 kg.

⁹ jfpiowadzonych przez M. Sobocińskiego badań dużej serii materiałów l' ,cli pochodzących z osad kruszwickiego zespołu wynika, że podstawowej F "mięsa dostarczał chów bydła. Jego zdaniem z jednej sztuki bydła *ki#«no około 90 kg mięsa; zatem liczba zabijanych rocznie sztuk bydła.

** uwzględnieniu udziału spożycia wołowiny na poziomie 65%, liczyłaby ^433 sztuki*. Dalsze wyliczenia mogą budzić wiele wątpliwości, mimo ^«Kto uświadomić sobie istnienie pewnych zależności. Otóż wielkość

bydła, które zapewniłoby uzyskanie takiej masy mięsnej, nie musiałaby Zjgtcać 2000 sztuk. Wyżywienie zaś takiej liczby zwierząt w warunkach reckiego mikroregionu na bazie pasz z nadgoplańskich terenów wypasu ** obrębie terasy środkowej i górnej było zupełnie możliwe.

próbując ocenić samowystarczalność mikroregionu w zakresie upraw, l^namy się na szacunkach przyjętych dla modelu gospodarki w grodach

biskupińskiego”. Wyliczono, iż badana populacja musiała uprawiać 'oku około 667 ha ziemi, a całkowity areał w warunkach prawidłowego Ljcjonowania gospodarki w systemie przemienno-odłogowyrn musiałby wy-Lji około 2500 ha (M. Henneberg, J. Ostoja-Zagórski 1977, s. 333). Dla Ldu w Jankowie przyjęto mniejsze wielkości wynoszące odpowiednio 320 j|g)0 ha (J. Ostoja-Zagórski 1976, s. 56). Szacowane wielkości zarówno Lidćzeniu drugim, jak i w wyliczeniu pierwszym, całkowicie mieszczą Ltgranicach kruszwickiego mikroregionu. Po odliczeniu powierzchni Ljgjcro nieużytkowanej (jeziora, bagna, wyższe partie wysoczyzny) populacja I Mla do dyspozycji obszar liczący 3500-4000 ha.

Na przykładzie szacowanej wielkości upraw interesująco przedstawia się gobkm możliwości zagospodarowania kruszwickiego mikroregionu. Znów oparliśmy się na szacunkach przyjętych w modelu gospodarki w grodach Jjpu biskupińskiego" (M. Henneberg, J. Ostoja-Zagórski 1977. s. 334). Obnło się, że w okresie tzw. spiętrzenia prac związanych ze sprzętem śóż każdy z członków wspólnoty w wieku 12-49 lat musiałby przepracować, (nydniu roboczym trwającym 10 godzin, aż 22 dni. Wynika stąd, nawet przy łwględnicniu pewnego zawyżenia szacunków (cały areał upraw nie byl przecież ohiany zbożem), że populacja nie bardzo byłaby w stanie zebrać na czas i płony z większych od szacowanych obszarów. Uwagi te odnoszą się również to innych prac potowych, które musiały być także wykonane w określonych ■tonninach.

Reasumując, populacje związane z grodami nie tylko nie musiały, ale nie Ti w sianie zagospodarować większych, niż liczących 60 km- obszarów. Vfflacnią nas w przekonaniu odległość dzieląca współczesne sobie grody •Biskupinie i Izdebnie. która wynosi 7 km. Otaczające je punkty osadnicze

1

Badania prof. dr. M. Sobocińskiego, dotyczące materiałów kostnych / kruszwickiego 2**“ osadniczego, nie zostały jeszcze zakończone. W związku z tym za umożliwienie "•tokjtógo wykorzystania tych informacji składam serdeczne podziękowanie