P1180305

46 Ryszard WOlijflfetuić;

pomorskiej szerokiego rozprzestrzenienia Obejmującego południową Skandynawię^M pozostawia tę interesującą kwestię nadal otwartą. Podnoszonym jut przez C. A. Moberga (1041, s. 192) argumentem przytaczanym na poparcie tezy o bezpośrednich związkach kultury oksywskiej z pomorską jest argument o współwystępowaniu grobów obydwu kultur na tych samych cmentarzyskach*⁷. Dane statystyczne z ponad 30 badanych cmentarzysk dowodzą, te zjawisko to ma raczej przypadków}’ charakter, gdyż w równym stopniu zachodzi w pasie Pobrzeża, gdzie cmentarzyska oksywskie datują się dopiero począwszy od środkowej fazy młodszego okresu przed rzymski ego, jak i nie zachodzi w pasie dolnego Powiśla, gdzie najstarsze cmentarzyska datują się już od wczesnej fazy tego okresu. Tym niemniej tam, gdzie ze względu na wczesną metrykę zasiedlenia jest to możliwe, a więc tylko nad dolną Wisłą, współistnienie grobów obydwu kultur na jednym cmentarzysku — jak świadczą przypadki kontynuacji podkloszowej formy grobów stwierdzone przez W Heyma (1961, s. 156) — może oznaczać rzeczywistą ciągłość jego użytkowania. Jednakże nie w pełni udokumentowane na skutek strat wojennych obserwacje W. Heyma w Bystrzcu i Nowej Wsi, woj. Elbląg, muszą uzyskać jeszcze potwierdzenie w systematycznie zbadanych cmentarzyskach dolnego Powiśla.

Krytyczna analiza głównych przesłanek hipotezy o genetycznych związkach kultury oksywskiej z kulturą pomorską, przeprowadzona zgodnie z dzisiejszym stanem badań i możliwości poznawczych na kanwie analizy zmian zachodzących w zasiedleniu i kartograficznych ujęć uchodzących za wspólne przejawów kulturowych, wykazała niezgodność zasięgów obydwu kultur i brak ciągłości zasiedlenia całego obszaru z wyjątkiem wąskiego pasma wzdłuż Powiśla oraz dyspersję wspólnych dla obydwu kultur form. Te ostatnie, przypisywane kulturze pomorskiej na Pomorzu w istocie pochodzą spoza Pomorza, a mianowicie z dorzeczy Warty i Odry środkowej i, jak w przypadku klamer do pasa, są rezultatem oddziaływań wspólnego dla obydwu kultur źródła — kultury jastorfskiej.

Brak podstaw do utrzymania owej hipotezy skłania do podjęcia próby ukazania procesu kształtowania się kultury oksywskiej.

III. Zagadnienie początków kultury oksywskiej. Rozdzielenie niepodzielnego niegdyś młodszego okresu przedrzymskiego na trzy kolejne fazy stwarza możliwości bardziej dynamicznego ujęcia procesu kształtowania się kultury okrywsłdej. W jej rozwoju w obrę-

■ H O. i l Wołąclewlccowie 1964, *. S7 n., ryc. 7.

" J. Koitrzcwski 1961. a. M; tenże 1970, s, 171.

bie trzech faz można wyróżnić dwa wyraźnie wydzielające się etapy widoczne w kształtowaniu się terytorium i wyodrębniających przewodnich cech kulturowych.

Etap starszy przypadł we wczesnej fazie młodszego okresu przed-rzymskiego i charakteryzował się minimalnym, ograniczonym do ziemi chełmińskiej i dolnego Powiśla, obszarem zaludnienia, brakiem wykształconego własnego oblicza kulturowego i podatnością na oddziaływania dwóch zespołów kulturowych — przeworskiego zwłaszcza z Kujaw oraz jastorfskiego — z obszaru Pomorza Szczecińskiego.

Etap młodszy przypadł w środkowej i późnej fazie młodszego okresu przedrzymskiego i charakteryzował się w pełni rozwiniętej fazie środkowej omawianego okresu ostatecznym ustaleniem terytorium kultury oksywskiej, której zasięgiem objęte zostało również pasmo Po-brzeża zasiedlone dopiero wówczas do Pojezierza Drawskiego na zachodzie oraz wykształceniem się zespołu cech typowych dla kultury oksywskiej — ceramiki o przewodniej linii profilu, broni o typach miejscowych, klamer do pasa jednoczlonowych i zawiasowych, wytwórczości metalurgicznej opartej na miejscowych rudach wysokofosforo-wych oraz obfitym wyposażeniu przeważnie popielnicowych pochówków męskich w broń i narzędzia, zaś grobów żeńskich, przeważnie jamowych, w klamry i przybory osobistego użytku — igły, przęśliki i noże sierpikowate.

Ustalenie się obszaru zasiedlenia kultury oksywskiej w ciągu środkowej fazy młodszego okresu przedrzymskiego dokonało się w wyniku zasiedlenia niezaludnionego dotąd Pobrzeża między Łebą a Regą oraz znacznego wyludnienia Pomorza Szczecińskiego, gdzie w ciągu fazy środkowej użytkowanie większości cmentarzysk jastorfskich uległo zaniechaniu. W tych dwóch zbieżnych ze sobą czasowo i terytorialnie zjawiskach upatrywałbym związku przyczynowego i przyjął, że zasiedlenie Pojezierza Drawskiego i Pobrzeża w znacznym stopniu było udziałem ludności jastorfskiej z obszaru ujściowego- Odry. Świadectwem tego udziału jest uderzające podobieństwo jamowych pochówków żeńskich jastorfskich znad dolnej Odry i oksywskich, symptomatyczna obecność na Pojezierzu Drawskim i Pobrzeżu cmentarzysk bez broni założonych w środkowej fazie (np. Konikowo i Parsęcko woj. Koszalin) oraz nieprzerwana ciągłość użytkowania cmentarzysk Jastorfskich w tym rejonie {Lubieszewo i Ginawa, woj. Szczecin, Karlino i Galowo, woj. Koszalin) ulegających przeobrażeniom kulturowym typu oksywskiego.

Zjawisko istotnych przeobrażeń akulturacyjnych i przemieszczeń osadniczych w ciągu środkowej fazy młodszego okresu przedrzymskiego