P1190018 (2)

fi ość działań i funkcji tworu przcinstytucjonalizowa-nego prowadzi do deformacji doktryny, nominalnie uznawanej przez organizację, oraz do fanatyzmu i nietolerancji wobec najmniejszych odchyleń od ortodoksji ^M.

Ostatnią wielką grupę sprzeczności wewnętrznych religii stanowią sprzeczności wewnątrzskładnikowe, czyli takie, które występują w obrębie jednego jej składnika. Do najbardziej znanych należą tu sprzeczności wewnątrz doktryny; w nich zaś z kolei największe zainteresowanie zwykle budzą sprzeczne tezy o cechach bogów. Nie chcąc wgłębiać się tu w znane skądinąd sprzeczności w atrybutach boskich (np. między tezą o miłosierdziu Boga a jego surowością), zwróćmy uwagę na sprzeczność między dobrocią i wszechmocą Boga a istnieniem zła; jest to podstawowa sprzeczność w idei monoteizmu. Gdyby bowiem Bóg był rzeczywiście tak wszechdobry i wszechmocny, jakim go się przedstawia, to przecież nie dopuściłby do zaistnienia zła. Ideolodzy katoliccy (np. św. Augustyn) usiłowali rozwiązać tę sprzeczność poprzez tezę, że zło nie istnieje Obiektywnie, że jak ciemność jest po prostu brakiem światła, tak i zło jest czymś negatywnym, brakiem dobra. Jest to jednak tylko ominięcie problemu, a nie jego rozwiązanie. Abstrahując tu od tej nierozwiązał-nej sprzeczności, zwróćmy uwagę na inny aspekt sprawy: często sądzi się i twierdzi, że niezależnie od natury zła Bóg nie może być jego sprawcą. Tymczasem mamy mnóstwo tekstów „nieomylnego” Pisma św., które

a ciekawe rozważania o oveńiutitutionaltzatlon organizacji religijnej daje wybitny socjolog amerykański J. O. Hertzler w artykule Reltgiout InsUiutloju, opublikowanym w „The Annals of Iho American Aeademy of PollUcal and Social Science", March W*. »■ 1—1* l przedrukowanym w „Readlngs of soclology”, ed. A. M. Lee, New York 1957, a. 392.

wyraźnie mówią o tym, że Bóg jest producentem zła, skoro jest sprawcą wszystkiego. I tak np. Izajasz wręcz pisze: (XLV, 7) „Czynię światłość i stwarzam ciemności, sprawuję pokój i stwarzam zło. Ja Pan czynię to wszystko”. Prorok Am os (111,6) stwierdza: „Azali jest w mieście co złego, którego by Pan nie uczynił?’*, a cierpliwy Hiob konstatuje z rezygnacją: „Azali tylko dobro przyjmować będziemy od Boga, a złego przyjmować nie będziemy?” (11,10).

Do innych, mniej znanych, a nie mniej ciekawych i ważnych sprzeczności wewnętrznych w doktrynie religijnej należą np. sprzeczności między koniecznością udostępniania i wyjaśniania prawd wiary danej religii a ezoteryzmem religijnym — charakterystyczną dla wszystkich doktryn religijnych tendencją do upatrywania wszędzie „tajemnicy”, „niezbadanej woli bożej" itp. Wiąże się z tym zagadnienie sprzecznej postawy religii wobec rozumu ludzkiego: z jedne] strony głosi się bowiem, że „prawdy” czy „objawienie” boskie są niedostępne dla poznania ludzkiego, że przekraczają one zdolności poznawcze rozumu człowieka (np. dogmat Trójcy Świętej w katolicyzmie), z drugiej zaś strony podkreśla się możliwość rozumowych uzasadnień, np. prawdziwości danej religii, możliwość i sensowność czysto rozumowych spekulacji teologicznych. Na jeszcze inną sprzeczność wewnętrzną w doktrynie religijnej natkniemy się wtedy, gdy zastanowimy się nad zakresem i treścią prawd danej religii w różnych epokach. Trudno bowiem uwierzyć w to, iż np. chrześcijaństwo starożytne lub średniowieczne nie wykazywało żadnych zmian doktrynalnych (nie mówimy tu o kultowych czy organizacyjnych jako o oczywistych). Sprzeczność polegałaby tu na konflikcie między tezą o wiecznym i niezmiennym obowiązywaniu zasad wiary (np. Pisma św.) — niezależnie od czasu i warunków.

37