Obraz0 (18)

ROZDZIAŁ V.

PRZESŁANKI USTROJU PAŃSTWA NARODOWEGO.

1. Ustroje narodowe. Przeprowadzona w poprzednim rozdziale krytyka państwa monopolicznego miała charakter ogólny; była przeciwstawieniem się jego idei Ale autor nie tracił: z oczu faktu, że pisze dla polskiego czytelnika i z myślą o Polsce. Ma pełną świadomość tego, że każdy naród wybiera sobie taki ustrój, jaki mu dogadza; że pewne metody rządzenia mogą być odpowiednie w jednym kraju, a przeszczepione gdzieindziej* wydadzą liche owoce. .

Zwycięstwo idei narodowej inaczej odbija się na kształtowaniu ustrojów państwowych,, aniżeli zwycięstwo np. kosmopolitycznego liberalizmu czy socjalizmu. Te ostatnie kierunki wychodzą z pewnych ogólnych założeń, którym przypisują te same walory we wszystkich częściach świata; ustrój liberalny czy socjalistyczny ma być dobry dla ludów wszelkich ras, na wszelkich stopniach kultury. Inaczej jest z ideą narodu, jako podstawą ustroju państwa. Niewątpliwie naród jest formacją społeczną, która ma pewne wspólne cechy; ustrój, oparty na idei narodu musi np. odrzucać zależność państwa od różnych czynników międzynarodowych, dać wyraz narodowej spójności, łączącej różne klasy narodu, przeciwstawić się temu, by żywioły obce, nienależące do narodu, wywierały rozstrzygający wpływ na jego losy. Ale nie wynika z tego, że można sformułować jednolite zasady narodowego ustroju prawno-politycznego, ustalić jeden typ ustrojowy, w którym wyraża się idea narodu.

Powiedzmy inaczej:    niema jednego ustroju narodowego,

w przeciwieństwie do ustroju, opartego na ogólno-ludzkiej doktrynie, a natomiast są różne ustroje narodowe. Narody różnią się od siebie; ich ustroje również muszą się różnić. Gdyby w dziedzinie ustrojowej zapanowała jednostajność instytucyj.

oznaczałoby to, że w formach bytu państwowego nie zaznacza się indywidualność narodu; że państwo jest czemś, w czem tylko niektóre narody mogą zaznaczyć swoją twórczość, a inne skazane są na bierne przejęcie obcych wzorów.

Niewątpliwie tak się nieraz dzieje. Ale naród, który chce być sobą, nie może zrezygnować z dostosowania zasad ustrojowych do^swoich. potrzeb, warunków bytu, swego charakteru i trądy-cyj,. Istnieją niewątpliwie narody przodujące innym; narody

0    kulturze dojrzałej, wielkiem dziejowem doświadczeniu i narody młodsze cywilizacyjne, szukające dopiero własnej drogi. Te wielkie narody promieniowały na cały świat. Np. angielski

1    francuski parlamentaryzm stał się wzorem, który przyjmowały inne państwa. I nieraz się zdarzało, że instytucje, które wyrosły np. na angielskim gruncie, przeszczepione gdzieindziej, nie mogły się utrwalić, bo były tylko naśladownictwem; przejmowano zewnętrzne formy, ale nie można było przejąć ducha, który ożywiał je w ich kraju macierzystym. Na obcym gruncie — dają czasem karykatury ustroju. Południowo-amerykański jenerał stroi się w szaty prezydenckiego ustroju Stanów Zjednoczonych, a „demokratyczny" polityk na Bałkanach robi wybory, wsadzając swoich przeciwników politycznych do więzienia.

Naśladować można również i ustroje narodowe, np, przejmować metody hitleryzmu czy faszyzmu. Naród, który to robi, nie daje jeszcze dowodu, że stworzył własny ustrój narodowy. Idea narodowa rozrasta się dziś w świecie z zaraźliwą siłą. Nie wynika z tego, że znajdzie wszędzie jednoznaczny wyraz. Czasem bierne naśladownictwo obcych form może ją pozbawić przyciągającej siły. Bodaj że np. we Francji źródłem słabości najnowszych ruchów narodowych jest ich brak samodzielności w stosunku do obcych wpływów; do psychiki sceptycznego Francuza, któremu nie imponują Włochy, nie przemawia bynajmniej teatralność form organizacyjnych, przejęta z tamtej strony Alp.

A zresztą, czy nawet w krajach, w których dokonano anty-parlamentarnych przewrotów, ustalił się jakiś jeden typ ustroju narodowego? Zachodzi duże podobieństwo między faszyzmem a hitleryzmem. Ale to podobieństwo dotyczy raczej pierwiastków negatywnych, aniżeli pozytywnej treści. Ustrój faszystów-